Ego Ælfricus, ut minus sapiens, has excerptiones de Prisciano minore uel maiore uobis puerulis tenellis ad uestram linguam transferre studui, quatinus perlectis octo partibus Donati in isto libello potestis utramque linguam, uidelicet latinam et anglicam, uestrae teneritudini inserere interim, usque quo ad perfectiora perueniatis studia. noui namque multos me reprehensuros, quod talibus studiis meum ingenium occupare uoluissem, scilicet grammaticam artem ad anglicam linguam uertendo. sed ego deputo hanc lectionem inscientibus puerulis, non senibus, aptandam fore. scio multimodis uerba posse interpretari, sed ego simplicem interpretationem sequor fastidii uitandi causa. si alicui tamen displicuerit, nostram interpretationem dicat, quomodo uult: nos contenti sumus, sicut didicimus in scola Aðelwoldi, uenerabilis praesulis, qui multos ad bonum imbuit. sciendum tamen, quod ars grammatica multis in locis non facile anglicae linguae capit interpretationem, sicut de pedibus uel metris, de quibus hic reticemus, sed aestimamus ad inchoationem tamen hanc interpretationem paruulis prodesse posse, sicut iam diximus. miror ualde, quare multi corripiunt sillabas in prosa, quae in metro breues sunt, cum prosa absoluta sit a lege metri; sicut pronuntiant pater brittonice et malus et similia, quae in metro habentur breues. mihi tamen uidetur melius inuocare deum patrem honorifice producta sillaba, quam brittonice corripere, quia nec deus arti grammaticae subiciendus est. ualete, o pueruli, in domino.
Ic Ælfrîc wolde þâs lytlan bôc âwendan tô engliscum gereorde of ðâm stæfcræfte, þe is gehâten grammatica, syððan ic ðâ twâ bêc âwende on hundeahtatigum spellum, forðan ðe stæfcræft is sêo cǣg, ðe ðǣra bôca andgit unlîcð; and ic þôhte, þæt ðêos bôc mihte fremjan jungum cildum tô anginne þæs cræftes, ôððæt hî tô mâran andgyte becumon. ǣlcum men gebyrað, þe ǣnigne gôdne cræft hæfð, þæt hê ðone dô nytne ôðrum mannum and befæste þæt pund, þe him god befæste, sumum ôðrum men, þæt godes feoh ne ætlicge and hê bêo lyðre þêowa gehâten and bêo gebunden and geworpen intô ðêostrum, swâswâ þæt hâlige godspel segð. jungum mannum gedafenað, þæt hî leornjon sumne wîsdôm and ðâm ealdum gedafenað, þæt hî tǣcon sum gerâd heora junglingum, forðan ðe ðurh lâre byð se gelêafa gehealden. and ǣlc man, ðe wîsdôm lufað, byð gesǣlig, and, sê ðe nâðor nele nê leornjan nê tǣcan, gif hê mæg, þonne âcôlað his andgyt fram ðǣre hâlgan lâre, and hê gewît swâ lytlum and lytlum fram gode. hwanon sceolon cuman wîse lârêowas on godes folce, bûton hî on jugoðe leornjon? and hû mæg se gelêafa bêon forðgenge, gif sêo lâr and ðâ lârêowas âteorjað? is nû for ðî godes þêowum and mynstermannum georne tô warnigenne, þæt sêo hâlige lâr on ûrum dagum ne âcôlige oððe âteorige, swâswâ hit wæs gedôn on angelcynne nû for ânum fêawum geârum, swâ þæt nân englisc prêost ne cûðe dihtan oððe âsmêagean ânne pistol on lêden, ôðþæt dûnstân arcebisceop and aðelwold bisceop eft þâ lâre on munuclîfum ârǣrdon. ne cweðe ic nâ for ðî, þæt ðêos bôc mæge micclum tô lâre fremjan, ac hêo byð swâ ðêah sum angyn tô ǣgðrum gereorde, gif hêo hwâm lîcað. ic bidde nû on godes naman, gyf hwâ ðâs bôc âwrîtan wylle, þæt hê hî gerihte wel be ðǣre bysne; forðan ðe ic nâh geweald, þêah hî hwâ tô wôge gebringe þurh lêase wrîteras, and hit bið ðonne his pleoh, nâ mîn. micel yfel dêð se unwrîtere, gyf he nele his wôh gerihtan.
Secundum donatum omnis uox aut articulata est aut confusa. articulata est, quae litteris conprehendi potest; confusa, quae scribi non potest. stemn is geslagen lyft gefrêdendlîc on hlyste, swâ micel swâ on ðǣre heorcnunge is. ic secge nû gewislîcor, þæt ǣlc stemn byð geworden of ðæs mûðes clypunge and of ðǣre lyfte cnyssunge. se mûð drîfð ût ðâ clypunge, and sêo lyft byð geslagen mid ðǣre clypunge and gewyrð tô stemne. ǣlc stemn is oððe andgytfullîc oððe gemenged. andgytfullîc stemn is, þe mid andgyte bið geclypod, swâswâ ys arma uirumque cano ic herige þâ wǣpnu and ðone wer. gemenged stemn is, þe bið bûtan andgyte, swylc swâ is hryðera gehlôw and horsa hnǣgung, hunda gebeorc, trêowa brastlung et cetera.
Littera is stæf on englisc and is se læsta dǣl on bôcum and untôdǣledlîc. wê tôdǣlað þâ bôc tô cwydum and syððan ðâ cwydas tô dǣlum, eft ðâ dǣlas tô stæfgefêgum and syððan þâ stæfgefêgu tô stafum: þonne bêoð ðâ stafas untôdǣledlîce; forðan ðe nân stæf ne byð nâht, gif hê gǣð on twâ. ǣlc stæf hæfð þrêo ðing: nomen, figura, potestas, þæt is, nama and hiw and miht. nama, hû hê gehâten byð: a, b, c. hiw, hû hê gesceapen byð. miht, hwæt hê mæge betwux ôðrum stafum. sôðlîce on lêdensprǣce synd þrêo and twentig stafa: a, b, c, d, e, f, g, h, i, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, x, y, z. of ðâm syndon fîf uocales, þæt synd clypjendlîce: a, e, i, o, u. ðâs fîf stafas ætêowjað heora naman þurh hî sylfe and bûtan ðâm stafum ne mæg nân word bêon âwriten, and for ðî hî synd quinque uocales gehâtene. tô ðisum is genumen se grêcisca y for intingan grêciscra namena, and se ylca y is on engliscum gewritum swîðe gewunelîc. ealle ðâ ôðre stafas syndon gehâtene consonantes, þæt is, samod swêgende; forðan ðe hî swêgaþ mid ðâm fîf clypjendlîcum. ðonne bêoð gyt of þâm samod swêgendum sume semiuocales, þæt synd healfclypjende; sume syndon mutae, þæt synd dumbe. semiuocales syndon seofan: f, l, m, n, r, s, x. þâs syndon healfclypjende gecîgede, forðan ðe hî nabbað fulle clypunge, swâswâ ðâ quinque uocales. and þâ syx ongynnað of ðâm stæfe e and geendjað on him sylfum. x âna ongynð of þâm stæfe i æfter ûðwitena tǣcinge. þâ ôðre nigon consonantes synd gecwedene mutae, þæt synd dumbe. hî ne synd nâ mid ealle dumbe, ac hî habbað lytle clypunge. þâ synd: b, c, d, g, h, k, p, q, t. þâs ongynnað of him sylfum and geendjað on ðâm clypjendlîcum stafum. b, c, d, g, p, t geendjað on e. h and k geendjað on a æfter rihte. q geendað on u. z êac, se grêcisca stæf, geendað on a. se stæf is genumen of grêcum tô lêdensprǣce for grêciscum wordum. i and u bêoð âwende tô consonantes, gif hî bêoð tôgædere gesette oððe mid ôðrum swêgendlîcum. gyf ðû cwyst nû iudex, þonne byð se i consonans. gif ðû cwest uir, þonne bið se u consonans. ianua, hêr is se i consonans. uatis, hêr is se u consonans. ðâs twegen stafas habbað mâran mihte, þonne wê hêr secgan wyllað. êac wê mihton be eallum þâm ôðrum stafum menigfealdlîce sprecan, gif hit on englisc gedafenlîc wǣre.
Syllaba is stæfgefêg on ânre orðunge geendod. a domo fram hûse: hêr is se a for ânum stæfgefêge. ab homine fram ðâm menn: hêr is se ab ân stæfgefêg. hwîlon byð þæt stæfgefêg on ânum stæfe, hwîlon on twâm, swâswâ wê ǣr sǣdon; hwîlon on þrîm stafum: arx wîghûs; hwîlon on fêowor: pars dǣl; hwîlon on fîf: stans standende; hwîlon on syx: stirps stybb oððe mǣgð.
Dyptongus is twŷfeald swêg oððe twŷfeald stæfgefêg, and ðâra synd fêowor: ân on ae: musae, poetae; on þisum namum synd ðâ twegen stafas a and e tô ânre dyptongon getealde. ôðer dyptongon ys au: aurum gold; þridda eu: eurus sûðêasterne wind; fêorða ys oe: poena wîte, foenum gærs oððe strêow. ne sprece wê hêr nâ mâre be ðisum.
Partes orationis sunt octo eahta dǣlas synd lêdensprǣce: nomen, pronomen, uerbum, aduerbium, participium, coniunctio, praepositio, interiectio. nomen is nama, mid ðâm wê nemnað ealle ðing ǣgðer gê synderlîce gê gemǣnelîce. synderlîce be âgenum naman: eadgarus, aðelwoldus; gemǣnelîce: rex cyning, episcopus bisceop. pronomen is ðæs naman speljend, sê spelað þone naman, þæt ðû ne ðurfe tuwa hine nemnan. gif ðû cwest nû: hwâ lǣrde ðê?, þonne cweðe ic: dûnstân. hwâ hâdode ðê? hê mê hâdode: þonne stent se hê on his naman stede and spelað hine. eft, gif ðû âxast: quis hoc fecit? hwâ dyde ðis?, þonne cwest ðû: ego hoc feci ic dyde ðis: þonne stent se ic on ðînes naman stede; tu ðû; ille sê. uerbum is word, and word getâcnað weorc oððe ðrôwunge oððe geþafunge. weorc byð, þonne ðû cwest: aro ic erige; uerbero ic swinge. þrôwung byð, þonne ðû cwyst: uerberor ic eom beswungen; ligor ic eom gebunden. geðafung byþ, ðonne ðû cwyst: amor ic eom gelufod; doceor ic eom gelǣred. aduerbium is wordes gefêra, forðan ðe hê næfð nâne fulfremednysse, bûton hê mid ðâm worde bêo. word gefylð his âgene getâcnunge mid fullum andgyte. þonne ðû cwyst: scribo ic wrîte, þonne byð ðǣr full andgyt. aduerbium is bene wel. hêr nys nâ ful andgyt, bûton ðû cweðe word ðâr tô: bene scribo wel ic wrîte; bene scribis wel ðû wrîtst; bene scribit wel hê wrît; et pluraliter and menigfealdlîce: male legimus yfele wê rǣdað; melius legitis bet gê rǣdað; optime legunt sêlost hî rǣdað; et cetera.
Participium ys dǣl nimend. hê nymð ânne dǣl of naman and ôðerne of worde. of naman hê nymð casus, þæt is, declinunge, and of worde hê nymð tîde and getâcnunge. of him bâm hê nymð getel and hiw. amans lufjende cymð of ðâm worde amo ic lufige: þonne nymð hê of ðâm naman him ealle ðâ syx casus: nominatiuum, genitiuum, datiuum, accussatiuum, uocatiuum, ablatiuum; et pluraliter and menigfealdlîce. ðes participium is ðrêora cynna: hic amans uir þes lufjenda wer; haec amans femina þis lufjende wîf; hoc amans mancipium þes lufjenda þêowa man; et cetera. coniunctio is geðêodnys oððe fêging. þes dǣl ne mæg nâht þurh hine sylfne, ac hê gefêgð tôgædere ǣgðer gê naman gê word. gif ðû befrinst: quis equitat in ciuitatem? hwâ rît intô ðâm port?, ðonne cweð hê: rex et episcopus se cyningc and se bisceop. se et, þæt is, and, ⁊, is coniunctio: ego et tu ic and ðû. word hê gefêgð þus: stat et loquitur hê stent and sprycð; et cetera. praepositio is foresetnyss. sê byð geðêod naman and worde and stent ǣfre on foreweardan. ab illo homine fram ðâm men: hêr is se ab praepositio. apud regem sum ic eom mid ðâm cyninge: hêr is se apud praepositio. ad regem equito ic rîde tô cyninge, et cetera. interiectio is betwuxâworpennyss. se dǣl lîð betwux ôðrum wordum and geswutelað þæs môdes styrunge. heu geswutelað môdes sârnysse: heu mihi wâmmê. pape geswutelað wundrunge, atat geswutelað ôgan, racha geswutelað ǣbylignysse, et cetera. witodlîce on ðisum eahta dǣlum is eal lêdensprǣc belocen, and ðæt englisc geðwǣrlǣcð tô eallum ðâm dǣlum, swâswâ wê nû sceortlîce trahtnodon. on ðisum eahta dǣlum synd ðâ mǣstan and ðâ mihtigostan nomen et uerbum, þæt is, nama and word. mid ðâm naman wê nemnað ealle ðing and mid ðâm worde wê sprecað be eallum ðingum. sume naman synd primitiua, þæt synd frumcennede oððe fyrmyste, swâswâ ys scola on englisc scôl, mons dûn, ciuitas ceaster. sume synd diriuatiua, þæt synd, ðâ ðe cumað of ôðrum namum: scolasticus sê ðe on scôle ys, montanus dûnlendisc, ciuis ceastergewara. sume synd âgene naman, swâswâ is êadgâr, dûnstân; sume gemǣnelîce: cyning, bisceop, homo man. sume synd incorporalia, þæt is, unlîchamlîce, swâswâ is angelus engel, michael, gabriel, raphael. sume synd omonima, id sunt uniuoca, ðâ getâcnjað mâ þinga mid ânre clypunge: acies egc oððe se ord on here oððe scearp gesihð; aries byð ram betwux sceâpum and ram tô wealgeweorce and aries ys ân ðâra twelf tâcna. sume synd sinonima, id sunt pluriuoca, ðâ getâcnjað ân ðing mid menigfealdre clypunge, swâswâ ys ensis swurd, gladius swurd, mucro swurd; terra eorðe, tellus eorðe. sume synd adiectiua, þæt synd, ðâ ðe bêoð geîhte tô ôðrum namum and getâcnjað oððe herunge oððe tâl: iustus rihtwîs, iniustus unrihtwîs, bonus homo gôd man, malus homo yfel mann. sume synd accidentia, þæt synt gelimplîce, þe gelimpað ânum gehwylcum: niger coruus blac hrem, profundum mare dêop sǣ, prudens snoter, albus hwît, longus lang, breuis sceort. sume syndon ad aliquid dicta, ðâ synd gecwedene tô sumum þinge and ne magon bêon gecwedene bûton ðâm ðinge: filius sunu, seruus ðêowa. þonne ðû cwest sunu, þonne byð se fæder þǣr tô understanden and se hlâford tô þâm ðêowan. sume syndon forneân þisum gelîce: dies dæg, nox niht; dexter swîðra, sinister wynstra; calor hǣtu, frigus cŷle. sume syndon gentilia, þâ getâcnjaþ, hwylcere þêode hê sîg: graecus grêcisc, anglus englisc. sume synd patriae, þâ geswuteljað þæs mannes êþel: romanus rômanisc, lundoniensis lundenisc, wiltuniensis wiltûnisc. sume synd interrogatiua, þæt synd âxjendlîce: quis hwâ, qualis hwylc, quantus hû micel, quot hû fela, quotus hwylces geteles on endebyrdnysse, se forma oððe se ôðer. sume synd collectiua, þâ getâcnjað on ânfealdum getele mycele meniu: populus folc: menig mann byð on folce; exercitus here, legio îored, congregatio gegaderung. sume synd diuidua, þâ getâcnjað tôdâl mid edlesendre sprǣce: uterque heora ǣgðer, quisque gehwâ, singuli ǣnlîpige, bini getwinne oððe twŷfealde, terni ðrŷfealde, deni tŷnfealde, uiceni twentigfealde, triceni þrittigfealde, centeni hundfealde. sume synd ordinalia, þâ geswuteljað endebyrdnysse: primus fyrmest, secundus ôðer, tertius ðridda; et cetera. sume syndon numeralia, þâ geswuteljað getel: unus ân, duo twegen, tres ðrŷ; et cetera. sume syndon facticia, þâ synd geworhte æfter gelîcnysse âgenes swêges: tintinnabulum belle, turtur turtle, clangor cyrm, bos oxa, grus cran. sume synd generalia, þæt synd gemǣnelîce: animal nŷten: animal is ǣlc ðingc, ðe orðað; arbor ǣlces cynnes trêow, gemma ǣlces cynnes gymstân. sume syndon specialia, þæt synd synderlîce, þâ ðe bêoð tôdǣlede fram þâm gemǣnelîcum. animal is ǣlc ðing, ðe orðað: ðonne is synderlîce homo man, equus hors, ouis scêp. gemǣnelîce arbor trêow; synderlîce uitis wîntrêow, laurus lawerbêam, corilus hæsel, abies æps, quercus âc, malus apuldre. gemǣnelîce gemma gimstân; synderlîce cristallum, topazius, berillus. sume syndon absolutiuae, þæt synd ungebundene, þâ ne behôfjað nânre tîginge ôðres naman: deus god, ratio gesceâd, mens môd. sume syndon temporalia, þæt synd tîdlîce, þâ ætêowjað tîman: annus geâr, mensis mônoð, ebdomada wucu, dies dæg. sume syndon localia, þæt synd stôwlîce, þâ geswuteljað gehendnysse oððe ungehendnysse: propinquus gehende oððe mǣg, longinquus fyrlen, proximus neâxð, medioximus midlen. sume syndon patronomica, þæt synd fæderlîce naman, æfter grêciscum þêawe, ac sêo lêdensprǣc næfð þâ naman. hî synd swâ ðêah on engliscre sprǣce: penda and of ðâm pending and pendingas, cwicelm and of ðâm cwicelmingas and fela ôðre. sume synd possessiua, þæt synd geâgnigendlîce, þâ geswuteljað þâ þing, þė bêoð geâgnode: regius honor cynelîc wurðmynt; pater fæder, paternus fæderlîc; mater môdor, maternus môdorlîc; frater brôðor, fraternus brôðorlîc. of ôðrum antimbre ferrum îsen, ferreus îsen; aurum gold, aureus gylden; argentum seolfor, argenteus sylfren; stagnum tin, stagneus tinen; aes bræs oððe âr, aeneus bræsen oþþe ǣren; plumbum lêad, plumbeus lêaden; uitrum glæs, uitreus glæsen; lapis stân, lapideus stǣnen; lignum trêow, ligneus trêowen; et cetera. sume hî synd comparatiua, þæt synd wiðmetenlîce, þâ geswuteljað mâran oððe beteran: maior mâre, melior betere. sume synd superlatiua, þæt synd oferstîgendlîce, þâ geswuteljað ðâ mǣstan and ðâ betstan: maximus se mǣsta, optimus se sêlosta. positiuus is se forma stæpe: iustus rihtwîs. comparatiuus ys se ôðer stæpe: iustior rihtwîsre. superlatiuus is se ðridda stæpe: iustissimus ealra rihtwîsost. bonus gôd, melior betere, optimus sêlost; malus yfel, peior wyrse, pessimus ealra wyrst; magnus mycel, maior mâre, maximus mǣst; paruus lytel, minor læsse, minimus læst; facilis êaðelîc, facilior êaðre, facillimus ealra êaðost; difficilis earfoðe, difficilior earfoðre, difficillimus ealra earfoðust; gracilis smæl, gracilior smælre, gracillimus ealra smælst; humilis êadmôd, humilior êadmôdre; humillimus ealra êadmôdust; similis gelîc, similior gelîcre, simillimus ealra gelîcost; ealswâ dissimilis ungelîc; agilis hræd oððe glæd, agilior hræddre, agillimus ealra hradost. of eallum ðisum stæpum cumað aduerbia: bene wel, melius bet, optime sêlost (hê dêð); facile êaðelîce, facilius êaðelîcor, facillime ealra êaðelîcost (hê dêð); et cetera. sume naman synd diminutiua, þæt synd wanjendlîce, þâ geswuteljað wanunge, nâ wiðmetennysse: rex cyning, regulus lytel cyning oððe undercyning; frater brôðor, fraterculus lytel brôðor; puer cild, puerulus lytel cild; pater fæder, paterculus lytel fæder; mater môdor, matercula lytel môdor; mulier wîf, muliercula lytel wîf; soror swustor, sororcula lytel swustor; opus weorc, opusculum lytel weorc; corpus lîchama, corpusculum lytel lîchama; ager æcer, agellus lytel æcer; liber bôc, libellus lytel bôc; homo mann, homunculus lytel man and omuncio et cetera. gyt ðǣr is ân hiw denominatiuum gecîged. denominatiuum is gecweden eal, þæt of naman cymð, and on ðâm hiwe synd belocene patronomica and possessiua and comparatiua and superlatiua and diminutiua and manega ôðre naman tô êacan ðisum. bonus ys nama, þonne byð of ðâm bonitas gôdnys denominatiuum of ðâm naman. eft iustus rihtwîs, iustitia rihtwîsnys; socius gefêra, societas gefêrrǣden; frater brôðor, fraternitas brôðorrǣden; uetus eald, uetustas ealdnys; castus clǣne, castitas clǣnnys; sanctus hâlig, sanctitas hâlignys; uir wer, uirilis werlîc; mulier wîf, muliebris wîflîc; puer cild, puerilis cildlîc; puella mǣden, puellaris mǣdenlîc; uirgo mǣden, uirginalis mǣdenlîc; caelum heofen, caelestis heofonlîc; terra eorðe, terrestris eorðlîc. witodlîce ealle ðâ naman, þe of ôðrum namum cumað, ealle hî synd denominatiua gecwedene, and ðâra ys forneân ungerîm.
I. Æfter gecynde syndon twâ cyn on namum, masculinum and femininum, þæt is, werlîc and wîflîc. werlîc cyn byð hic uir þes wer, wîflîc haec femina þis wîf. þâs twâ cyn synd gecyndelîce on mannum and on nŷtenum.
II. Nû ys gecweden æfter cræfte gemǣne cyn, þæt is, ǣgðer gê werlîc gê wîflîc: hic et haec diues ðes and þêos welega: ǣgðer byð welig gê wer gê wîf; hic et haec heres þes and þêos yrfenuma; et cetera.
III. Neutrum is nâðor cynn, nê werlîces nê wîflîces, on cræftsprǣce, ac hit byð swâ ðêah oft on andgyte, swâswâ ys hoc mancipium ðes weal, hoc animal þis nŷten: ǣlc nŷten byð oððe hê oððe hêo. ac swâ ðêah ðis cyn gebyrað oftost tô nâðrum cynne, swâswâ ys hoc uerbum þis word, hoc lumen þis lêoht. ys êac tô witenne, þæt hî bêoð oft ôðres cynnes on lêden and ôðres cynnes on englisc. wê cweðað on lêdyn hic liber and on englisc þêos bôc; eft on lêden haec mulier and on englisc ðis wîf, nâ ðêos; eft on lêden hoc iudicium and on englisc ðes dôm, nâ ðis.
IIII. Ys gyt ân cynn commune trium generum, þæt is, gemǣnelîce þrêora cynna: hic et haec et hoc sapiens þes and ðêos and ðis wîse, hic sapiens rex þes wîsa cyning, haec sapiens regina þêos wîse cwên, hoc sapiens mancipium þes wîsa weal. ealswâ hic et haec et hoc felix þes and ðêos and þis gesǣlige et cetera.
V. Sum cyn is gecweden epicena, þæt is on lêden promiscua and on englisc gemenged: hic coruus ðes hremn, swâ hwæðer swâ hit byð, swâ hê, swâ hêo; hic miluus ðes glida, ǣgðer gê hê gê hêo; haec aquila ðes earn, ǣgðer gê hê gê hêo. ealswâ mustela wesle et cetera.
VI. Sume synd gecwedene dubii generis, þæt is, twŷlîces cynnes. hî bêoð gemêtte on bôcum hwîlon æfter werlîcum cynne, hwîlon æfter wîflîcum: hic finis þes ende and eft haec finis; hic silex þes flint and eft haec silex; hic margo ðes ôfer and eft haec margo; et cetera.
VII. Sume synd mobilia, þæt synd âwendendlîce, forðan ðe hî bêoð âwende fram cynne tô cynne: hic sanctus ðes hâlga, haec sancta þêos hâlige, hoc sanctum ðis hâlige; ealswâ iustus rihtwîs, iusta, iustum; bonus gôd, bona, bonum; et cetera. filius sunu, filia dohtor.
VIII. Sume synd mobilia, þæt synd âwendendlîce, on gecynde and on getâcnunge, nâ on stemne: hic pater þes fæder, haec mater ðêos môdor; frater brôðor, soror swustor; patruus fædera, amita faðu; auunculus êam, matertera môddrje.
VIIII. Oftost on trêowcynne bêoð ðâ trêowa getealde feminini generis and se wæstm neutri generis: haec pirus þêos pyrige, hoc pirum sêo peru; haec malus ðêos apuldre, hoc malum se æppel; haec prunus ðis plûmtrêow, hoc prunum sêo plŷme. ac hit ne bið swâ ðêah swâ be eallum trêowum: haec buxus þis boxtrêow, hoc buxum forcorfen box.
Omnia nomina quibus latina utitur eloquentia, quinque declinationibus inflectuntur ealle naman, ðǣra ðe lêdensprǣc brîcð, bêoð gebîgede on fîf declinungum. sêo forme declinatio, þæt is, sêo forme declinung, macað hire genitiuum on ae: huius poetae þises sceopes. sêo ôðer declinatio geendað hire genitiuum on langne i: huius episcopi þises bisceopes. sêo ðridde declinatio âwent hire genitiuum on scortne is: huius regis þises cyninges. sêo fêorðe declinatio macað hire genitiuum on langne us: huius exercitus þises heres. sêo fîfte declinatio gebîgð hire genitiuum on e and i tôdǣledlîce: huius rei þises ðinges.
Wê fôð nû gewislîcor on ðâ forman declinunge. nominatiuo hic citharista ðes hearpere, genitiuo huius citharistae þises hearperes, datiuo huic citharistae þisum hearpere, accussatiuo hunc citharistam þisne hearpere, uocatiuo o citharista êalâ ðû hearpere, ablatiuo ab hoc citharista fram ðisum hearpere; et pluraliter and menigfealdlîce nominatiuo hi citharistae þâs hearperas, genitiuo horum citharistarum ðissera hearpera, datiuo his citharistis ðisum hearperum, accussatiuo hos citharistas þâs hearperas, uocatiuo o citharistae êalâ gê hearperas, ablatiuo ab his citharistis fram ðisum hearperum.
Nominatiuus ys nemnjendlîc: mid ðâm casu wê nemnað ealle ðing, swylce ðû cweðe: hic homo equitat þes man rît. genitiuus is gestrŷnendlîc oððe geâgnjendlîc: mid þâm casu byð geswutelod ǣlces ðinges gestrêon oþþe ǣhta: huius hominis filius þises mannes sunu uel huius hominis equus oððe ðises mannes hors. datiuus ys forgyfendlîc: mid ðâm casu byð geswutelod ǣlces ðinges gifu: huic homini do equum ðisum men ic forgyfe hors; quid das mihi? hwæt gyfst ðû mê? unum librum do tibi âne bôc ic ðê gife. accussatiuus ys wrêgendlîc: mid ðâm casu byð geswutelod, hû men sprecað be ǣlcum þinge: hunc hominem accuso ðysne man ic wrêge; hunc hominem amo þysne man ic lufige; hanc rem apprehendi þis ðing ic gelæhte. uocatiuus ys clypjendlîc oððe gecîgendlîc: mid ðâm casu wê clypjað tô ǣlcum ðinge: o homo, ueni huc êalâ ðû man, cum hider; o homo, loquere ad me êalâ ðû man, sprec tô mê; o magister, doce me aliquid êalâ ðû lârêow, tǣce mê sum ðing. ablatiuus ys ætbrêdendlîc: mid ðâm casu byð geswutelod, swâ hwæt swâ wê ætbrêdað ôðrum oððe swâ hwæt swâ wê underfôð æt ôðrum oððe hwanon wê farað: ab hoc homine pecuniam accepi fram þisum men ic underfêng feoh; ab hoc magistro audiui sapientiam fram ðisum lârêowe ic gehŷrde wîsdôm; ab illa ciuitate equitaui fram ðǣre byrig ic râd; a rege ueni fram cyninge ic côm. þâs syx casus befôd and belûcað, swâ hwæt swâ men embe sprecað, gif ðǣr bêoð word tô geîhte. ealswâ ðû miht hî gebîgean tô menigfealdum getele: nominatiuo hi pueri discunt þâs cild leornjað; genitiuo horum puerorum doctrina ðissera cildra lâr; datiuo his pueris ministro þisum cildum ic ðênige; accussatiuo hos pueros flagello ðâs cild ic swinge; uocatiuo o pueri, cantate bene êalâ gê cild, singað well; ablatiuo ab his pueris doctus sum fram ðisum cildum ic eom gelǣred; ab his poetis audiui carmina fram ðisum sceopum ic gehŷrde lêoð.
Sêo forme declinatio hæfð tres terminationes, þæt synd ðrêo geendunga: a and as and es. ðâ naman, þe geendjað on a, gif hî gebyrjað tô wǣpmanna þênunge, þonne synd hî masculini generis: hic poeta þes sceop, huius poetae þises sceopes; hic scriba ðes bôcere; leuita diacon; sophista ûðwita; nauta rêðra; pirata wîcing oððe scegðman; trapezeta mynetere; proreta ancerman; et cetera. ðâ ôðre naman, ðe of wordum cumað, synd communis generis: hic et haec agricola sê ðe æcer begǣð; hic et haec aduena þes and ðêos ælðêodige; conuiua gebêor; collega gefêra; homicida manslaga; parricida mǣgslaga; et cetera. þâ ôðre ealle, þe on a geendjað þissere declinunge, synd feminini generis: haec regina ðêos cwên, huius reginae þissere cwêne, huic reginae þissere cwêne, hanc reginam þâs cwêne, o regina êalâ ðû cwên, ab hac regina fram ðissere cwêne; et pluraliter hae reginae, harum reginarum, his reginis, has reginas, o reginae, ab his reginis. ealswâ gâð ðâs: haec terra þêos eorðe; erba gærs; aqua wæter; pluuia rên; arena sandceosol; uia weg; semita pað; silua wudu; luna môna; stella steorra; ianua geat; petra stân; unda ŷð; pagina tramet; littera stæf; ancilla wyln; gallina henn; auca gôs; aneta ened; columba culfre; ciconia storc; uacca cû; scroffa sugu; uita lîf; olla crocca; fuscinula âwul; andena brandîsen and ealle naman lêdensprǣce, ðe on a geendjað: ealle hî syndon feminini generis. âgene naman, gif hî tô wǣpmannum gebyrjað, hî bêoð þonne masculini generis: hic silla, hic seneca, hic beda. gif hî tô wîfmannum gebyrjað, hî bêoð ðonne feminini generis. ne bið nân neutri generis on ðǣre forman declinunge.
On as geendjað âgene naman: hic aeneas, huius aeneae, huic aeneae, hunc aeneam, o aenea, ab hoc aenea. nis ðǣr nâ menigfeald getel, forðan ðe hit is âgen nama. ealswâ gǣð hic andreas apostolus, hic thomas, hic matthias, hic barnabas; et cetera.
On es geendjað grêciscra manna naman: hic anchises, huius anchisae, huic anchisae, hunc anchisam, o anchises, ab hoc anchisa. nis nâ menigfeald getel on âgenum namum.
Sume naman þissere declinunge macjað heora menigfealdan datiuum and ablatiuum on bus. ðâ naman cumað of ðâm masculinum, þe nabbað nânne neutrum: haec anima þêos sâwul, his animabus ðisum sâwlum et ab his animabus; filia dohtor, filiabus; equa myre, equabus; asina assa, asinabus; et cetera, for ðâm gesceâde, þæt hî nǣron gelîce þâm masculinum, þe hî of cumað.
Secunda declinatio habet terminationes sex: er, ir, ur, us, eus, um; sêo ôðer declinatio hæfð syx geendunga, þâ þe wê nû namedon. þâ naman, þe on er geendjað þissere declinunge, synd masculini generis, bêon hî âgene naman, bêon hî elles gemǣnelîce, swâswâ is faber smið. nominatiuo hic faber ðes smið, genitiuo huius fabri þises smiþes, datiuo huic fabro þisum smiðe, accussatiuo hunc fabrum þysne smið, uocatiuo o faber êalâ ðû smiþ, ablatiuo ab hoc fabro fram ðisum smiðe; et pluraliter nominatiuo hi fabri þâs smiðas, genitiuo horum fabrorum þissera smiða, datiuo his fabris þisum smiðum, accusatiuo hos fabros þâs smiðas, uocatiuo o fabri êalâ gê smiþas, ablatiuo ab his fabris fram ðisum smiðum. ealswâ gâð þâs ôðre: fiber befor, ager æcer, liber bôc, culter culter, aper bâr, coluber snaca, cancer crabba, auster sûðdǣl, oleaster êlebêam, apiaster merce, alexander âgen nama, sacer hâlig, niger sweart, ater blac, teter blac, dexter and dextera swîðra, sinister and sinistra wynstra.
Þâs macjað heora genitiuum on ôðre wîsan: hic puer ðis cild, huius pueri þises cildes; socer swêor; gener âðum; miser earming; adulter forligr; lucifer lêohtberend; signifer tâcnberend; frugifer wæstmbǣre; belliger wîgbora; clauiger cǣgbora; corniger hornbǣre; armiger wǣpnbora; graniger cornbǣre; et similia.
On ir geendjað masculini generis hic uir þes wer, huius uiri þises weres et cetera; hic leuir tâcor; semiuir healfmann; duumuir twegra ceorla ealdor; triumuir þrêora ceorla ealdor; quinqueuir fîf ceorla ealdor; septemuir seofon ceorla ealdor; decemuir tŷn manna ealdor; centumuir hundtêontigra manna ealdor. on ðissere geendunge ys ân nama neutrum: hoc ir ðis handbred indeclinabile ungebîgendlîc.
On ðǣre geendunge ur ys ân nama masculini generis: hic satur þes fulla man, huius saturi. of ðâm byð femininum haec satura.
Þâ naman, þe on us geendjað, synd masculini generis: hic campus þes feld, huius campi þises feldes et cetera; ortus orceard oððe wyrtûn; nidus nest; fundus wurðig; ludus plega; lucus holt; fumus smîc; uterus wîfes innoð; uentus wind; cetus hwæl; taurus fearr; ircus bucca; porcus swŷn; uitulus cealf; ceruus heort; hinnulus hindcealf; haedus ticcen; agnus lamb; equus hors; pullus fola oððe brid; camelus olfend; mulus mûl; asinus uel asina assa; chorus chor; populus folc and eft populus byrc; infernus hell; miluus glida; gallus cocc; coruus hremn.
Of ðisum synd neutri generis: hoc pelagus þêos wîdsǣ, huius pelagi; hoc uulgus þis ceorlfolc uel hic uulgus; hoc uirus þis wyrms indeclinabile; hoc pus ðêos forrotednyss indeclinabile.
Þâ ôðre naman þissere geendunge synd adiectiua, þæt synd tôgeîcendlîce, and macjað masculinum on us and femininum on a and neutrum on um: hic bonus homo ðes gôda man, haec bona mulier þis gôde wîf, hoc bonum uerbum þis gôde word. ealswâ gâð þâs: malus yfel, iustus rihtwîs, iniustus unrihtwîs, magnus mycel, paruus lytel, longus lang, modicus gehwǣde, sanctus hâlig, almus hâlig, clarus beorht, egregius æðele, doctus gelǣred et omnia istius modi and ealle þus gerâde. êac swylce âgene naman: martinus, benedictus, augustinus et cetera. ealle ôðre naman þissere geendunge synd feminini generis: haec tirus ânre burge nama; haec ciprus ôðer burh.
Trêowa naman: haec cedrus ðes cederbêam; fagus bôctrêow; fraxinus æsc; pirus pyrige; et cetera.
Syndon êac sume naman, þe synd ǣgðer gê ðissere declinunge gê ðǣre fêorðan: haec quercus þêos âc; laurus laurbêam; pinus pîntrêow; ficus fîctrêow; haec domus þis hûs; colus distæf.
Gyt âne fêawa naman þissere declinunge synd feminini generis: haec abyssus þêos niwelnys, huius abyssi, huic abysso, hanc abyssum, o abysse, ab hac abysso; et pluraliter hae abyssi, harum abyssorum, his abyssis, has abyssos, o abyssi, ab his abyssis. ealswâ gǣð haec sinodus þis witena gemôt, huius sinodi; humus molde; heremus wêsten; herebus hell; aluus innoð; fusus spinl.
Þâ naman, þe geendjað on eus, synd âgene naman and grêcisce ealle mǣst: hic titheus, huius tithei; pentheus, penthei; matheus se godspellere, mathei, uocatiuo o mathee et cetera.
Þâ naman, þe geendjað on um, synd neutri generis: hoc templum ðis templ; hoc uerbum þis word, huius uerbi þises wordes, huic uerbo þisum worde, hoc uerbum ðis word, o uerbum êalâ ðû word, ab hoc uerbo fram þisum worde; et pluraliter haec uerba þâs word, horum uerborum þissera worda, his uerbis ðisum wordum, haec uerba þâs word, o uerba êalâ gê word, ab his uerbis fram ðisum wordum. ealswâ gâð ðâs naman: hoc fundamentum þes grundweal, tectum hrôf, ouum ǣg, pomum æppel, regnum rîce, telum flâ, bellum gefeoht, biuium twegra wega gelǣte, triuium þrêora wega gelǣtu, competum fela gelǣtu, tugurium hulc, scabellum scamel, ostium duru, signum tâcn, scutum scyld, candelabrum candelstæf, indicatorium æstel, triticum hwǣte, ordeum bere, granum corn, uinum wîn, oleum êle, aurum gold, argentum seolfor, auricalcum goldmæstlingc, stagnum tin, plumbum lêad, ferrum îsen, lignum âhêawen trêow, otium ǣmethwîl, spatium fæc, interuallum lytel hwîl et cetera.
Is êac tô witenne, þæt ðêos declinatio ne macað nâ hire uocatiuum on eallum namum on âne wîsan. ðâ naman, þe geendjað on er oððe on ir oððe on um, þâ macjað heora uocatiuum, swâswâ heora nominatiuus byð: o puer êalâ ðû cild; o uir êalâ ðû wer; o caelum êalâ ðû heofen. âgene naman, þe geendjað on ius, wurpað aweg þæt stæfgefêg us and macjað heora uocatiuum on langne i: uirgilius, o uirgili; laurentius, o laurenti; dionisius, o dionisi; mauricius, o maurici. gemǣnelîce naman macjað heora uocatiuum on scortne e: socius gefêra, o socie; egregius æðele, o egregie; magnus mycel, o magne. filius sunu macað on twâ wîsan: o fili and o filie. êac hwîlon byð geset nominatiuus for uocatiuum, swâswâ lucanus cwæð: degener o populus êalâ ðû âbroðene folc. uirgilius cwæð: o fluuius êalâ ðû flôd for fluuie. þus byð êac on mâ stôwum.
Tertia declinatio habet terminationes septuaginta octo. sêo ðridde declinatio ys mâre, þonne ealle ðâ ôðre, and hêo hæfð eahta and hundseofontig geendunga oððe mâ.
I. Sêo forme geendung is on scortne a . on ðǣre geendjað grêcisce naman and neutri generis: nominatiuo hoc poema ðes lêoðcræft, genitiuo huius poematis ðises lêoðcræftes, datiuo huic poemati ðisum lêoðcræfte, accusatiuo hoc poema þisne lêoðcræft, uocatiuo o poema êalâ ðû lêoðcræft, ablatiuo ab hoc poemate fram ðisum lêoðcræfte; et pluraliter nominatiuo haec poemata ðâs lêoðcræftas, genitiuo horum poematum ðissera lêoðcræfta, datiuo his poematibus ðisum lêoðcræftum, accusatiuo haec poemata ðâs lêodcræftas, uocatiuo o poemata êalâ gê lêoðcræftas, ablatiuo ab his poematibus fram ðisum lêoðcræftum. ealswâ gâð ðâs naman: hoc cauma swôloð, thema antimber, scema hiw, onoma nama, malagma cliða, agalma anlîcness, aenigma rǣdels, plasma gesceaft, baptisma fulluht, dogma lâr, scisma geflit et his similia and þisum gelîce.
II. Sêo ôðer geendung is on scortne e, and ðâ naman, þe on ðǣre geendjað, synd ealle neutri generis: hoc sedile þes hlêda, huius sedilis, huic sedili, hoc sedile, o sedile, ab hoc sedili; et pluraliter haec sedilia, horum sedilium, his sedilibus et cetera. ealswâ gâð ðâs: hoc monile þes myne, cubile denn, ouile êowd, praesaepe binn, mare sǣ. and ealle hî geendjaþ ablatiuum on i, bûton gausape bêodclâð, ab hoc gausape, and rete nett, ab hoc rete.
III. Sêo ðridde geendung ys on scortne o. on ðǣre geendjað manega naman: âgene naman werlîces cynnes: hic cato, huius catonis; hic milo et cetera. appellatiua synd gemǣnelîce: hic sermo þêos sprǣc, huius sermonis. ealswâ hic cudo þes smið, huius cudonis; spado, id est, eunuchus, þæt is, belisnod; tiro geong cempa, praedo rêafere, pauo pâwa, mucro swurd oððe ord, umbo randbêah, fullo spornere, carbo coll; buffo id est, rubeta tâdje; quaternio cine oððe fêower manna ealdor, quaternionis; centurio hundredes ealdor, decurio gemôtman, mulio mûlhyrde, agaso horshyrde, histrio tumbere oððe gligman, glabrio calu oððe hnot, stellio slâwyrm, gurgulio ymel oððe ðrotbolla; et cetera. þâs ôðre synd feminini generis: haec oratio ðis gebed, huius orationis; actio dǣd, lectio rǣding, iussio hǣs, uisio gesihð, suasio tihting, ratio gesceâd, titio brand; et cetera. communis generis: hic et haec latro ðes and ðêos sceaða, huius latronis; ambo begen: ambo loquuntur begen hî sprecað, amborum loquutio heora begra sprǣc, ambobus respondeo him bâm ic andswarige, ambos laudo hî begen ic herige (nis hêr nân uocatiuus), ab ambobus accepi pecuniam fram him bâm ic underfêng feoh. generis feminini ys ðǣre forman declinunge: ambae feminae bûtû ðâ wîf, ambarum feminarum begra ðâra wîfa, ambabus feminis bâm ðâm wîfum, ambas feminas bûtû ðâ wîf, ab ambabus feminis fram bâm ðâm wîfum. generis neutri: ambo uerba bûtû þâ word, amborum uerborum et cetera. ealswâ gâð duo twegen and duae twâ. fîf naman synd masculini generis, þe macjað femininum on a: hic draco þes draca (huius draconis), haec dracaena hêo; leo, leaena oððe lea; leno forspennend, lena forspennystre; strabo sceolêgede, straba hêo; caupo tæppere, caupona tæppestre. and ealle ðâs naman habbað langne o on eallum casum and macjað heora ablatiuum on scortne e: ab hoc catone, ab hoc caupone. þâs ôðre habbað scortne i for ðâm langan o on eallum casum: hic et haec homo, huius hominis; ǣgðer is man gê wer gê wîf. nemo nân man ys êac communis generis, neminis nânes mannes, nemini, neminem (nis ðâr nân uocatiuus), a nemine: nis hêr nâ menigfeald getel. ðâs ôðre synd feminini generis: haec uirgo ðis mǣden, huius uirginis; fuligo sôt, caligo dimnyss oððe mist, imago anlîcnyss, origo ordfruma, aerugo rust oððe ôm, dulcedo swêtnys, raucedo hâsnys, alcedo mǣw, irundo swalowe, arundo hrêod, grando hagol, testudo snægel oððe randbêah. sume of ðisum syndon masculini generis: hic cardo þêos heorr, huius cardinis; ordo endebyrdnyss, ordinis; turbo ðôden; et similia.
IIII. On langne o geendjað grêcisce naman feminini generis and synd âgene naman: haec dido ânes wîfes nama, huius didonis; haec iuno, huius iunonis; haec io, huius ionis; et cetera.
V. In al correptam. on scortne al ys ân nama masculini generis: hic sal þis sealt, huius salis, and propria nomina, þæt synd âgene naman: hic hannibal âgen nama; ealswâ hic hastrubal. þâ ôðre synd neutri generis: hoc tribunal þis dômsetl, huius tribunalis; calcar spura, uectigal gafol, ceruical pyle, animal nŷten et similia. and ðâs neutri generis habbað langne a on eallum casum and macjað ablatiuum on langne i: ab hoc tribunali; et cetera.
VI. In el correptam. on scortne el geendjað neutri generis hoc mel þis hunig, huius mellis (ablatiuum on e: ab hoc melle); hoc fel þes gealla, huius fellis et cetera.
VII. In el productam. on langne el synd âgene naman masculini: hic daniel, huius danielis; michael, gabriel, raphael. ðâs habbað langne e on eallum casum and hî geendjað heora ablatiuum on scortne e, swâswâ ealle mǣst þissere declinunge.
VIII. In il correptam. on scortne il geendjað hic pugil ðes bêatere; hic mugil þes mêcefisc, huius mugilis. generis communis hic et haec uigil ðes and þêos wacole, huius uigilis, ab hoc et ab hac uigile uel uigili, horum et harum uigilum et cetera. ân nama is ðissere geendunge neutri generis: nihil nâht indeclinabile, þæt is, undeclinigendlîc. hit mæg bêon êac aduerbium, swâswâ multum mycel et paruum and lytel.
VIIII. In ol productam. on langne ol geendað ân nama masculini generis: hic sol þêos sunne, huius solis.
X. In ul correptam. on scortne ul geendað hic consul ðes dêma, huius consulis; twegen communis generis: hic et haec praesul þes and ðêos wealdend; wê cweðað swâ ðêah synderlîce praesul bisceop, praesulis bisceopes; hic et haec exul ðes and ðêos ûtlaga oððe ûtlendisc, huius exulis, ab hoc et ab hac exule.
XI. In an productam. on ðâm langan an geendjað twegen grêcisce naman masculini generis: hic titan þêos sunne, huius titanis; hic paean þis lof, huius paeanis. on ðisum namum byð se a lang on eallum casum.
XII. In en correptam. on scortne en geendjað manega naman. sume syndon masculini generis: hic pecten ðes camb, huius pectinis; hic flamen þes bisceop and hoc flamen wind; hic cornicen þes hornblâwere, huius cornicinis; tubicen bŷmere, liticen trûð, fidicen fiðelere, tibicen pîpere oððe hwistlere. sume ðâs macjað femininum on a: haec fidicina, haec tibicina. ealle ðâ ôðre synd neutri generis: hoc nomen þes nama, huius nominis, huic nomini, hoc nomen, o nomen, ab hoc nomine; et pluraliter haec nomina, horum nominum, his nominibus et cetera. ealswâ gâð hoc carmen þis lêoð, crimen leahter, examen swearm oððe dôm, limen oferslege oððe þerexwold, semen sǣd, gluten lîm et cetera; solamen frôfer, foramen ðyrl, regimen reccendôm, tegimen oððe tegmen wǣfels, specimen hiw, acumen êagena scearpnys oððe îsenes, flumen flôd, lumen lêoht, munimen ymbtrymming oððe fæstnys, molimen orþanc oððe syrwung et cetera.
XIII. In en productam. on langne en geendjað fêawa naman masculini generis: hic rien oððe ren þes lundlaga, huius renis; hic splen þêos milte, huius splenis, and âgene grêcisce naman: hic damen et cetera.
XIIII. In in productam. on langne in geendjað âgene naman grêcisce: hic arin, huius arinis; haec trachin, huius trachinis; ân appellatiuum: hic delfin þis mereswŷn, huius delfinis; man cweð êac hic delfinus, huius delfini et cetera.
XV. In on productam. on langne on befeallað þâs grêcisce naman: hic dracon þes draca; hic leon þêos lêo. ac wê forlǣtað þone n on lêdensprǣce and cweðað leo and draco. generis feminini: haec sidon ân burh, huius sidonis et cetera.
XVI. In ar correptam. on scortne ar befeallað þâs naman: hic caesar þes câsere, huius caesaris, and âgene naman: hic bostar, hic aspar. þâ ôðre synd ealle neutri generis: hoc nectar þêos werodnys, huius nectaris; hoc iubar þes lêoma, huius iubaris; hoc instar þêos gelîcnys indeclinabile undeclinjendlîc. þâ ôðre habbað langne a on eallum casum: hoc calcar þes spura, huius calcaris; lupanar myltestrena hûs. ðâs and ðyllîce macjað heora ablatiuum on i: ab hoc calcari et cetera.
XVII. In ar productam. on langne ar geendjað þâs naman: hic lar ðis fŷr on ânfealdum getele, and hit getâcnað hûs on menigfealdum getele: hi lares ðâs hûs. þanon ys gecweden lardum spic, forðan ðe hit on hûsum hangað lange. hic nar ân êa; naris byð nosu. commune trium generum: hic et haec et hoc par gemaca, huius paris; ealswâ inpar ungemaca; dispar ungelîc; compar gelîc gemaca; separ âsyndrod gemaca. and ealle ðâs habbað scortne a on gebîgedum casum, bûton lar. ân neutri generis: hoc far (huius farris) grǣg hwǣte; et cetera.
XVIII. In er correptam. on scortne er geendjað fela naman generis masculini: hic imber þes scûr, huius imbris; september hærfestmônoð; october ôðer mônoð þâron fæst; nouember: sê mônað ongynð on ealra hâlgena mæssedæg; december: sê mônoð onginð ânum dæge æfter andrêasmæssan. and hî macjað ablatiuum on i. hic uesper þes ǣfensteorra (hoc uesperum oððe uespere byð ǣfen); hic pater þes fæder, frater brôðor, uter bytt, uenter wamb, asser ræsn, anser gandra, passer spearwa, accipiter hafuc, agger beorh, carcer cweartern, sequester sêma (of ðâm byð femininum sequestra). generis feminini: haec mater þêos môdor, haec mulier ðis wîf, haec linter þes bât. generis neutri: hoc tuber ðes swam, uber titt, papauer papig, piper piper, hoc iter ðis sîðfæt (huius itineris), spinther dalc. ðâ ôðre synd adiectiua, þæt sind tôgeîcendlîce, and macjað masculinum on er and femininum on is and neutrum on e: hic saluber ðes hâlwenda, haec salubris þêos hâlwende, hoc salubre þis hâlwende; huius salubris. ealswâ gâð ðâs: alacer glæd oððe hræd; acer scearp, acre ingenium scearp andgyt; uolucer flêogende, celer swift, celeber mǣre, mediocer medeme et cetera. ealle ðâs macjað heora ablatiuum on i: ab hoc et ab hac et ab hoc salubri et cetera. ealswâ gâð ðâs denominatiua: hic equester exercitus þes rîdenda here, haec equestris turba þêos rîdende meniu, hoc equestre uulgus þis rîdende ceorlfolc. ealswâ gâð þâs naman: pedester, pedestris, pedestre gangende; siluester wudulîc, campester feldlîc, paluster fenlîc et cetera. þâ ôðre naman, þe ðus ne gâð, synd communia duum generum, þæt is, gemǣnelîce twegra cynna: hic et haec pauper ðes and þêos ðearfa, huius pauperis; degener wel boren and yfele geðogen, uber genihtsum (of ðâm byð ubertas genihtsumnys).
XVIIII. In er productam. on langne er geendað ân nama masculini generis: hic aer þêos lyft, huius aeris, and ân neutri generis: hoc uer þis lengcten, huius ueris þises lengctenes.
XX. In ir correptam. on scortne ir befylð ân âgen nama neutri generis: hoc gadir ân burh, huius gadiris.
XXI. In or correptam. on scortne or geendjað ealle comparatiua nomina, þæt synd wiðmetendlîce naman, þâ getâcnjaþ beteran oððe mâran. positiuus gradus ys se forma stæpe on þǣre getâcnunge: hic iustus ðes rihtwîsa, haec iusta þêos rihtwîse. þonne bið of ðâm comparatiuus hic et haec iustior ðes and ðêos rihtwîsra. neutrum positiuum hoc iustum. of ðâm byð comparatiuus hoc iustius ðis rihtwîsre. cweð ðonne tôgædere, gif ðû wylle, hic et haec iustior et hoc iustius, huius iustioris, huic iustiori, hunc et hanc iustiorem et hoc iustius, o iustior et o iustius, ab hoc et ab hac et ab hoc iustiore uel iustiori; et pluraliter hi et hae iustiores et haec iustiora, horum et harum et horum iustiorum, his iustioribus; et cetera. of ðisum cumað superlatiua, þæt synd oferstîgendlîce: hic iustissimus þes rihtwîsosta, haec iustissima ðêos rihtwîsoste, hoc iustissimum þis rihtwîsoste. ealswâ gâð hic et haec sanctior et hoc sanctius hâligra, clarior and clarius beorhtra, sapientior and sapientius wîsra, felicior and felicius gesǣligra and ungerîme ôðre. ân nama is þisum gelîc on geendunge and nâ on andgyte: hic senior þes ealda mann oððe ealdor, huius senioris. þâ ôðre synd ealle mǣst masculini generis: hic doctor þes lârêow, hic salinator þes sealtere et omnia incorporalia, þæt synd unlîchamlîce: hic furor ðêos hâtheortnyss, horror ôga, labor geswinc, sudor swât, pallor blâcung, pudor sceamu, decor wlite, calor hǣte, feruor wylm, rubor rêadnys oððe sceamu, algor cŷle. and ealle þâs and ôðre þyllîce habbað langne o on gebîgedum casum. ðrŷ hêr synd feminini generis: haec uxor wîf, þe hæfð ceorl, huius uxoris; soror swuster, arbor trêow. on ðissere geendunge synd fêower naman neutri generis: hoc marmor þes marmstân, aequor sǣ, cor heorte (cordis), ador melu oððe offrung indeclinabile. sume synd communis generis: hic et haec memor þes and ðêos gemyndige; inmemor ungemyndig and ôðre gefêgede naman: hic et haec indecor þes and þêos unwlitige, dedecor huxlîc, discolor ungebleoh, concolor ânes blêos, bicorpor twŷhêafdede oððe sê ðe hæfð twegen lîchaman, tricorpor sê ðe hæfð þrŷ. sume synd âgene naman: hic hector, hic nestor et cetera. and ealle ðâs naman fram arbor habbað scortne o on gebîgedum casum. sume of ðisum macjað femininum on trix: hic doctor þes lârêow, haec doctrix: huius doctoris, huius doctricis; hic uictor rex ðes sigefæsta cyningc, haec uictrix regina þêos sigefæste cwên; hic lector ðes rǣdere, haec lectrix þêos rǣdestre; hic cantor þes sangere, haec cantrix ðêos sangestre. auctor ealdor ys communis generis, þonne hê getâcnað ealdordôm: eft, ðonne hê cymð of ðâm worde augeo ic geîce and hê getâcnað geêacnunge, þonne macað hê hic auctor þes îcend et haec auctrix and ðêos îcestre. ealle ðâs naman habbað langne o and langne i on ðâm fîf gebîgedum casum.
XXII. In ur correptam. on scortne ur befeallað þâs naman: hic turtur ðêos turtle, huius turturis; hic uultur ânes cynnes fugel, hic furfur þâs grytta. ân ðissera is communis generis: hic et haec augur þes and ðêos wiglere. þâ ôðre synd ealle neutri generis: hoc guttur þêos ðrotu, huius gutturis; sulfur swefl, fulgur lîget, murmur cêorung (and murmuratio). ealle ðâs habbað scortne u on genitiuo and on eallum gebîgedum casum. þâs ôðre âwendað þone scortan u on scortne o: hoc robur þes bêam oððe strengð (of þâm ys gecweden robustus strang oððe ellenrôf), huius roboris; hoc ebur þis ylpenbân, huius eboris; femur þêoh, huius femoris (ys swâ ðêah eft gecweden femen, feminis); iecur lifer, iecoris uel iecinoris.
XXIII. In ur productam. on langne ur geendað ân nama communis generis: hic et haec fur þes and ðêos þêof, huius furis getogenum u.
XXIIII. In as correptam. on scortne as geendjað grêcisce naman, ac wê ne grêtað nû ðâ.
XXV. In as productam. on langne as befeallað fela naman: communis generis hic et haec summas et hoc summate (summas ys hêafodman oððe fyrmest manna), optimas ðegn, primas fyrmest manna, infimas wâcost manna. þâs habbað langne a on eallum casum and macjað heora neutrum on te and ablatiuum on ti. þâ ôðre ðissere geendunge syndon feminini generis: haec ciuitas þêos ceaster, huius ciuitatis, huic ciuitati, hanc ciuitatem, o ciuitas, ab hac ciuitate; haec pietas þêos ârfæstnyss, sanctitas hâlignyss, humilitas êadmôdnys, bonitas gôdnys, malignitas yfelnys, ferocitas rêþnys, felicitas gesǣlignys, credulitas gelêaffulnys, crudelitas wælhrêownys, auctoritas ealdorscipe and ealle ôðre þyllîce bûton ânum fêawum: hic as þes peningc oððe ânfeald getel, huius assis; hic mas þes wǣpman, huius maris; hic uas þes borhhand, huius uadis; hoc uas þis fæt, huius uasis; hoc fas âlŷfedlîc þing, hoc nefas unâlŷfedlîc: þâs twegen naman synd indeclinabilia, þæt synd ungebîgendlîce. ân hêr ys omnis generis, þæt is ǣlces cynnes: hic et haec et hoc nugas, þæt is âbroðen on englisc and ungebîgendlîc on declinunge.
XXVI. In es correptam. se gescyrta es underfêhð fela naman, and þâ synd communis generis: hic et haec diues þes and ðêos welige, huius diuitis; hic et haec hebes þes and þêos dwǣs, huius hebetis. ealswâ miles cempa, militis; bipes twŷfête, bipedis; tripes þrŷfête; quadrupes fyðerfête; teres sinewealt, teretis; comes gesîð, comitis; superstes lâf oððe oferlybbende; interpres wealhstôd, interpretis; pedes gangende, peditis; eques ridda oððe rîdende. sume macjað femininum on a: sospes gesund, sospita; hospes cuma, hospita; antistes bisceop oððe forestandende, antistita. hic et haec deses þes and ðêos âsolcena, huius desidis; ealswâ reses âswunden oððe bæftan sittende; obses gîsel, obsidis; praeses dêma oððe ealdorman, praesidis. inquies unstille, sê hæfð langne e on gebîgedum casum, huius inquietis. þâs naman bêoð oft geðêodde tô neutrum on gebîgedum casum, swâswâ uirgilius âwrât: tereti mos est aptare flagello, and swâ gelômlîce. þâs ôðre naman synd masculini generis: hic gurges þis wǣl, þæt is, dêop wæter, huius gurgitis; ealswâ limes gemǣro, limitis; trames weg, stipes bôh, poples ham, fomes tender, cespes turf; aries ramm, arietis; paries wâh, parietis. þâs ôðre synd feminini generis: haec seges þes æcer, huius segetis; teges watul, tegetis; abies æps, abietis; compes fôtcops, compedis et cetera. þâs habbað scortne e on eallum casum, and ðâ ǣrran habbað scortne i.
XXVII. In es productam. on langne es geendjað âgene naman and ôðre communis generis: hic et haec heres þes and ðêos yrfenuma, huius heredis; hic et haec locuples ðes and ðêos landspêdiga, huius locupletis. þâs ôðre synd feminini generis: haec caedes ðes sliht, huius caedis; strages wæl on gefeohte. strues wudufîn, saepes hege, rupes clûd, apes uel apis bêo, uulpes fox, lues wyrms oððe wom, clades cwyld, labes âwyrdnys, nubes oððe nubs wolcn, fames hungor; merces mêd, mercedis; quies stilnys, quietis et cetera.
XXVIII. In is correptam. on scortne is geendjað manega naman mislîces cynnes. sume synd communis generis: hic et haec ciuis þes and ðêos ceastergewara, huius ciuis; hic et haec hostis þes and þêos fêond, huius hostis; aedilis ys masculini generis, þæt is botlwerd oððe byrigman. þâs ôðre synd trium generum, þæt is ðrêora cynna: hic et haec fortis et hoc forte, þæt is strang, huius fortis, huic forti, hunc et hanc fortem et hoc forte, o fortis et o forte, ab hoc et ab hac et ab hoc forti; et pluraliter hi et hae fortes et haec fortia, horum et harum et horum fortium, his fortibus et cetera. ealswâ gâð ðâs: hic et haec dulcis et hoc dulce þæt is werod; suauis sôfte oððe wynsum, omnis ǣlc and ealle denominatiua, þæt synd, ðâ ðe of ôðrum namum cumað: memoria ys gemynd, þonne byð of ðâm memorialis gemyndelîc; uitalis lîflîc, pluuialis rênlîc, fluuialis flôdlîc, iudicialis dômlîc, corporalis lîchamlîc, spiritalis gâstlîc, hospitalis cumlîðe, mortalis dêadlîc, principalis ealdorlîc, fidelis getrêowfull, crudelis wælhrêow, similis gelîc, senilis ealdlîc, puerilis cildlîc, iuuenilis junglîc, uirilis werlîc, muliebris wîflîc, seruilis þêowtlîc, hostilis fêondlîc. sume habbað scortne i: amabilis lufigendlîc, stabilis staðolfæst, uolatilis flêogendlîc, natatilis swymmendlîc, habilis hæbbendlîc, flebilis wôplîc, lugubris drêoriglîc, utilis nytwurðlîc and ôðre ðyllîce, and ealle hî macjað ablatiuum on langne i. þâs ôðre synd masculini generis: hic panis þes hlâf, huius panis; ealswâ funis râp, amnis îa, ignis fŷr, piscis fisc, fascis byrðen, fustis sâgol oððe stæf, postis post, uectis steng, axis æx, mensis mônað, ensis swurd, anguis næddre, unguis nægl oððe clawu, collis beorh oððe clûd, follis bylig, orbis embehwyrft, corbis wylige oððe windel. sume habbað ôðerne genitiuum: hic lapis þes stân, huius lapidis; hic sanguis þis blôd, huius sanguinis; pollis smedma of melwe, pollinis; cinis axan, cineris; puluis dûst, pulueris; uomis scer, uomeris; pubis cniht oððe cnihthâd, puberis; inpubis beardlêas. sume menn geendjað ðâs naman on er: hic puluer, ciner, uomer, puber et cetera. þâs ôðre synd feminini generis: haec cuspis þes sceft, huius cuspidis; cassis helm, cassidis (is êac gecweden cassida, swâswâ gracilis smæl and gracila. gracilis ys ðrêora cynna: hic et haec gracilis et hoc gracile, huius gracilis); haec auis ðes fugel, huius auis; haec clauis ðêos cǣg, securis ex, bipennis twŷbile, pestis cwyld, uestis rêaf, uallis dene, turris stŷpel, puppis scip oððe stêorsetl, nauis scip, classis sciphere, cutis hŷd, pellis fel, messis gerîp, bilis gealla. ðâ ðe synd gefêgede of blôde oððe of môde, þâ synd þrêora cynna: hic et haec exsanguis et hoc exsangue blôdlêas, huius exsanguis; hic et haec exanimis et hoc exanime sâwullêas, huius exanimis et cetera.
XXVIIII. In is productam. on langne is geendjað þâs naman: hic delfis ðis mereswŷn, huius delfinis (ys swâ ðêah gecweden delfin); haec glis ðêos sisemûs, huius gliris; hic et haec dis þes and ðêos welega, huius ditis; haec lis þis geflit, huius litis; haec uis ðêos nêadung oððe miht, huius uis et cetera.
XXX. In os correptam. on scortne os geendað ân nama: hoc os ðis bân, huius ossis; ys êac gecweden hoc ossum.
XXXI. In os productam. on langne os geendjað þâs naman: hic ros ðes dêaw, huius roris; mos ðêaw, moris; flos blôstm, floris; heros wîga, herois (herus, heri, is hlâford); nepos nefa, nepotis (of ðâm byð femininum neptis); hic sacerdos ðes sacerd, huius sacerdotis. sume syndon feminini generis: haec dos ðêos brŷdgyfu, huius dotis; haec cos ðes hwetstân, huius cotis. sume synd communia: hic et haec custos þes and ðêos hyrde, huius custodis; compos wilfægen, compotis (compotum is gerîm); inpos unmihtig, inpotis; hic et haec bos ǣgðer gê oxa gê cû, huius bouis, huic boui, hunc et hanc bouem, o bos, ab hoc et ab hac boue; et pluraliter hi et hae boues, horum et harum boum, his bobus, hos et has boues, o boues, ab his bobus. ne gǣð nân ôðer nama on ðâs wîsan. ân nama hêr is neutri generis: hoc os þes mûð, huius oris. and ealle þâs naman habbað langne o on gebîgedum casum, bûton compos and inpos.
XXXII. In us correptam. on scortne us geendjað þâs naman: hic lepus þes hara, huius leporis; hic et haec et hoc uetus (lôc, hwæt eald sŷ), huius ueteris; haec pecus þis nŷten, huius pecudis. þæt is êac neutri generis: hoc pecus, huius pecoris. þâs ôðre sind neutri generis: hoc opus þis weorc, huius operis; hoc uellus þis flŷs, huius uelleris. ealswâ gâð þâs: uiscus innoð, uisceris; pondus byrðen oððe wǣge, ponderis; holus wyrt, holeris; ulcus wund, ulceris; uulnus wund, uulneris; latus sîde, lateris; munus lâc, muneris; honus sêam oððe byrðen, honeris; genus kynn, generis; sidus tungel. sume habbað scortne o: tempus tîma, temporis; timpus þunwencge, timporis; litus strand, litoris; corpus lîc oððe lîchama, corporis; pectus brêost pectoris; stercus meox, stercoris; frigus cŷle, frigoris; nemus holt, nemoris; fenus borh, fenoris uel feneris; pignus, pignoris, tudder; pignus, pigneris, wed et cetera.
XXXIII. In us productam. on langne us geendjað þâs naman: hic mus þêos mûs, huius muris; communia: hic et haec sus swŷn, huius suis; hic et haec grus cran, huius gruis; generis neutri: hoc rus þis land, huius ruris; hoc thus þes stôr, huius thuris. ealswâ crus sceanca, cruris; ius lagu, iuris; plus mâre, pluris; and ealle ðâs habbað langne u on gebîgedum casum. bûton gruis and suis; forðan ðe nân u ne byð lang on ðǣre stôwe ætforan ôðrum uocalem. is êac tô witenne, þæt plus is neutri generis on ðâm forman case, and on ðâm ôðrum fîf casum hyt byð þrêora cynna: hi et hae plures et haec plura uel pluria. ðâ naman, þe weaxað on genitiuum, þâ synd feminini generis: haec seruitus þes þêowdôm, huius seruitutis. ealswâ gâð ðâs: incus anfilt, incudis; uirtus miht, uirtutis; salus hǣl, salutis; senectus yld, senectutis; iuuentus juguð, iuuentutis; tellus eorðe, telluris; palus gyrwe fen, paludis (lang u on eallum casum).
XXXIIII. In ys synd grêcisce naman, þâ wê ne hreppað nû, bûton haec clamys ðes basingc, huius clamydis.
XXXV. In aes. on aes geendjað twegen naman: hic praes þes borhhand; hoc aes þis bræs oððe âr, huius aeris.
XXXVI. In aus. on aus geendjað twegen naman feminini generis: haec laus þis lof, huius laudis; haec fraus þis fâcn, huius fraudis.
XXXVII. In ans. on ans geendjað þâs naman: generis masculini hic quadrans ðes feorðling oððe fêorðan dǣl ðinges, huius quadrantis; generis communis hic et haec infans unsprecende cild; generis feminini haec glans þis æceren, huius glandis. amans lufigende is ǣgðer gê nama gê participium, amantis. on ðissere geendunge gâð ealle participia primae coniugationis, þæt synd ealle dǣl nymende þǣre forman geðêodnysse, praesentis temporis andwerdre tîde. of þâm worde amo ic lufige cymð hic et haec et hoc amans þes and ðêos and ðis lufigende, huius amantis, huic amanti, hunc et hanc amantem et hoc amans, o amans, ab hoc et ab hac et ab hoc amante uel amanti; et pluraliter hi et hae amantes et haec amantia, horum et harum et horum amantium, his amantibus et cetera. ealswâ gâð þâs: stans standende, stantis; arans erigende, ambulans gangende, laborans swincende, flans blâwende and ôðre ungerîme.
XXXVIII. In ens. on ens geendjað þâs naman: hic ufens âgen nama, huius ufentis; hic dens þes tôð, huius dentis; generis feminini: haec gens ðêos mǣgð oððe þêod, huius gentis; haec mens þis môd, huius mentis; generis communis: hic et haec parens, huius parentis, fæder and môdor (gyf hit bið participium of ðâm worde pareo ic gehŷrsumge, þonne bið hit þrêora cynna); hic et haec et hoc sapiens wîs, huius sapientis. sapiens is ǣgðer gê nama gê participium, and insipiens unsnotor of ðâm gefêged is ǣfre nama. nocens derigende is nama and participium and innocens underigende of ðâm gefêged ys ǣfre nama; forðâm ðe ǣlc participium, þe byð gefêged þurh hine sylfne, byð âwend tô naman. on ðissere geendunge gâð ealle participia andwerdre tîde þǣra þrêora geðêodnyssa: of ðâm worde doceo ic tǣce bið hic et haec et hoc docens tǣcende, huius docentis; of lego ic rǣde hic et haec et hoc legens rǣdende, huius legentis; of þâm worde audio ic gehŷre cymð hic et haec et hoc audiens gehŷrende, huius audientis; and ôðre ungerîme.
XXXVIIII. In ons. eft on ons geendjað þâs naman: generis masculini hic mons þêos dûn, huius montis; hic fons þes wyll, huius fontis; hic pons þêos bricg, huius pontis; generis feminini haec frons þis forewearde hêafod, huius frontis (frons, frondis, bið bôh on trêowe); generis omnis hic et haec et hoc sons scyldig oððe scæððig, huius sontis; ealswâ of ðâm gefêged insons unscyldig, insontis et cetera.
XL. In uns. on uns geendjað âgene naman: hic aruns, huius aruntis et cetera.
XLI. In yns. on yns geendað ân grêcisc nama generis feminini: haec tyryns, huius tyrynthis.
XLII. In ars. on ars geendjað þâs naman: hic mars âgen nama, huius martis; haec ars þes cræft, huius artis; haec pars þes dǣl, huius partis et cetera.
XLIII. In ers. on ers geendjað þâs naman: hic et haec et hoc iners cræftlêas, huius inertis; hic et haec et hoc sollers menigtŷwe, huius sollertis; hic et haec et hoc expers orhlyte oððe bedǣled, huius expertis.
XLIIII. In ors. on ors geendjað þâs naman: hic mauors âgen nama, huius mauortis; generis feminini: haec choors ðes ðrêat, þæt is, lytel wered, huius choortis; haec sors þis hlot oððe hlyt, huius sortis; haec mors þes dêað, huius mortis; trium generum: hic et haec et hoc concors geðwǣre, huius concordis; hic et haec et hoc discors ungeðwǣre, huius discordis; hic et haec et hoc consors efenhlytta, huius consortis et cetera.
XLV. In urs. ân nama geendað on urs trium generum, þæt is ðrêora cynna: hic et haec et hoc tiburs, huius tiburtis, gentile nomen ðêodlîc nama.
XLVI. In uls. ân nama befylð on uls generis feminini: haec puls ðes brîw, huius pultis.
XLVII. In ems. ân nama geendað on ems generis feminini: haec hiems ðes winter, huius hiemis.
XLVIII. In abs geendjað twegen naman, ân communis generis: hic et haec arabs arabisc man (of þâm lande arabia), huius arabis; ôðor femininum: haec trabs þes bêam, huius trabis.
XLVIIII. In ebs correptam. ân nama geendað on scortne ebs omnis generis, þæt is, ǣlces cynnes: hic et haec et hoc caelebs clǣne oððe heofonlîc, huius caelibis.
L. In ebs productam. on langne ebs geendað ân nama feminini generis: haec plebs ðis folc, huius plebis. is êac gecweden haec plebes, huius plebei on ðǣre fîftan declinunge.
LI. In obs. on obs geendað haec scrobs, huius scrobis. scrobs ys pytt oððe dîc.
LII. In ybs. on ybs geendað ân nama masculini generis: hic calybs ðis îsen, huius calybis.
LIII. In urbs. on urbs geendað ân nama generis feminini: haec urbs ðêos burh, huius urbis.
LIIII. In aps. on aps geendað ân nama generis feminini: haec daps þêos sand oððe êstmete, huius dapis.
LV. In eps. on eps geendjað þâs naman generis masculini: hic manceps þes ðêowa mann, huius mancipis; forceps tang, forcipis; auceps fugelere, aucipis uel aucupis; adeps rysel oððe adipes. þâs ôðre synd communis generis: hic et haec princeps þes and ðêos ealdor, huius principis; hic et haec municeps burhealdor, huius municipis; hic et haec particeps þes and ðêos dǣl nymend, huius participis; hic et haec anceps twŷnigend oððe twŷhêafdede oððe twŷecgede, huius ancipitis. ealswâ biceps twŷecgede oððe twŷhêafdede; triceps þrŷhêafdede, tricipitis; praeceps forðheald oððe rêdelêas. þâs gefêgedan naman macjað ablatiuum on scortne e and on langne i: ab ancipite uel ancipiti, and menigfealdne genitiuum on ium: ancipitium; a bicipite uel bicipiti, horum et harum bicipitium et cetera.
LVI. In ops. on ops geendað ân nama generis feminini: haec ops ðêos spêd, huius opis, and ðrêora cynna of ðâm gefêged hic et haec et hoc inops ðes and ðêos and þis unspêdige, huius inopis. þâ ôðre synd grêcisce: hic ydrops þêos wætersêocnys, huius ydropis: ydropicus byð se wætersêoca and ydor wæter, ydria wæterfæt et cetera.
LVII. In yps geendað hic cynyps þes stânbucca, huius cynyphis.
LVIII. In irps. on irps geendað ân nama masculini generis: hic stirps ðes stybb, huius stirpis. se ylca nama is êac generis feminini, þonne hê getâcnað ofspringc.
LVIIII. In ax correptam. on scortne ax geendað haec fax þes blysa, huius facis. ǣlc nama, þe geendað on x oððe on twâm consonantem, byð lang on nominatiuo, ac se uocalis byð gescyrt on ðâm ôðrum casum.
LX. In ax productam. on langne ax geendjað þâs naman: haec pax þêos sybb, huius pacis; trium generum hic et haec et hoc audax þes and ðêos and þis dyrstige, huius audacis. ealswâ gâð þâs: capax numol oððe gefyndig, rapax rêafigende, contumax tôðunden oððe môdig, fallax lêas, uerax sôðfæst, ferax wæstmbǣre, sagax glêaw, fugax flugol oððe earh, tenax fæsthafol, edax etol, loquax sprecol, minax þêowigende et cetera. and ealle þâs habbað langne a on eallum casum and macjað ablatiuum on e and i: ab hoc et ab hac et ab hoc audace uel audaci et cetera.
LXI. In ex correptam. on scortne ex geendjað þâs naman: hic grex þêos êowd, huius gregis; hic remex ðes rêðra, huius remigis; hic uel haec silex ðes flint, huius silicis; hic uel haec cortex rind, huius corticis; haec ilex æcerspranca oððe âc, huius ilicis; haec carex þis secg, huius caricis; hic et haec et hoc supplex êadmôd, supplicis; hic et haec et hoc simplex ânfeald, duplex twŷfeald, triplex ðrŷfeald et cetera.
LXII. In ex productam. on langne ex geendjað þâs: hic rex þes cyningc, huius regis; haec lex þêos ǣ, huius legis; hic et haec et hoc exlex ûtlaga oððe bûtan ǣ, huius exlegis et cetera.
LXIII. In ix correptam. on scortne ix geendjað þâs naman: hic calix þes calic, huius calicis; haec nix þes snâw, huius niuis; haec pix ðis pic, huius picis; haec salix þes wîþig, huius salicis et cetera.
LXIIII. In ix productam. on langne ix geendjað þâs naman: hic fenix (swâ hâtte ân fugel on arabiscre ðêode, sê leofað fîf hund geâra and æfter dêaðe eft ârîst geedcucod; and se fugel getâcnað ûrne ǣrist on ðâm endenêxtan dæge), huius fenicis; generis feminini: haec cornix þêos ceô; haec ceruix þes hnecca, huius ceruicis; hic uel haec radix ðes wyrtruma, huius radicis; trium generum: hic et haec et hoc felix gesǣlig, huius felicis; hic et haec et hoc pernix swyft, huius pernicis; haec nutrix þêos fôstormôdor, huius nutricis; haec uictrix þêos sigefæste, huius uictricis and ealle ôðre þyllîce, þe cumað of werlîcum namum: hic cantor þes sangere, haec cantrix þêos sangystre; lector rǣdere, lectrix rǣdestre; doctor lârêow, doctrix lǣrestre et similia. þâs bêoð geðêodde tô neutrum on gebîgedum casum, swâswâ ys gecweden uictricia tollite signa nymað þâ sigefæstan mearca: nis swâ ðêah gewunelic hoc uictrix, ac on ðâm gebîgedum casum.
LXV. In ox correptam. on scortne ox geendað ân nama feminini generis: haec nox ðêos niht, huius noctis and ân of ðâm gefêged þrêora cynna: hic et haec et hoc pernox þurhwacol, huius pernoctis. on ðisum twâm namum ys se o scort on gecynde, ac ðâ twegen consonantes c and t hine ðôð langne.
LXVI. In ox productam. on langne ox geendjað þâs naman: generis feminini haec uox ðêos stemn, huius uocis; omnis generis ǣlces cynnes hic et haec et hoc uelox swyft, huius uelocis; hic et haec et hoc atrox wælhrêow, huius atrocis; hic et haec et hoc ferox rêðe, huius ferocis et cetera.
LXVII. In ux correptam. on scortne ux geendjaþ þâs naman: hic uolux âgen nama, huius uolucis; haec nux þêos hnutu, huius nucis; haec crux þêos rôd, huius crucis; hic et haec dux þes and ðêos lâttêow oððe heretoga, huius ducis; hic et haec et hoc trux wælhrêow oððe rêþe, huius trucis.
LXVIII. In ux productam. on langne ux geendjað ðâs naman: hic pollux âgen nama, huius pollucis; haec lux þis lêoht, huius lucis.
LXVIIII. In yx. on yx geendjað þâs naman: hic sandyx þis wâd, huius sandycis; haec styx hellemere, huius stygis.
LXX. In aex. on aex geendað ân nama: haec faex þâs drosna, huius faecis.
LXXI. In aux geendað ân nama: haec faux þes gôma, huius faucis.
LXXII. In alx. on alx geendjað twegen naman: haec falx þes sicol, huius falcis; haec calx ðes cealcstân, huius calcis: mid ðâm naman bið êac getâcnod hô oððe ende.
LXXIII. In anx. on anx geendað ân nama: haec lanx þêos wǣge oððe scalu, huius lancis.
LXXIIII. In unx. on unx geendað ân nama: hic et haec coniunx þes and ðêos gemaca, huius coniugis.
LXXV. In arx. on arx geendað ân nama: haec arx þis wîghûs, huius arcis.
LXXVI. In ac. on ac geendað ân nama neutri generis: hoc lac þêos meoloc, huius lactis.
LXXVII. In ec. on ec geendað ân nama neutri generis: hoc allec ânes cynnes fisc, huius allecis.
LXXVIII. In ut. on ut geendað ân nama neutri generis: hoc caput þis hêafod, huius capitis and of ðâm gefêgede hoc sinciput healf hêafod, huius sincipitis; hoc occiput se æftra dǣl ðæs hêafdes, huius occipitis.
Gyt syndon sume geendunga tô êacan þisum getele: huiusmodi þus gerâd, huiusmodi homo ðus gerâd man, huiusmodi homines ðus gerâde men; ealswâ tô femininum and tô neutrum. swâ gǣð istiusmodi swâ gerâd and eiusmodi tô ǣlcum cynne and tô ǣlcum case. ealswâ frugi uncystig oþþe spærhynde; frugi homo uncystig man, frugi hominis uncystiges mannes; frugi mulier uncystig wîf, frugi mulieris et cetera. ealswâ nequam mânful oððe forcûð: hic et haec et hoc nequam, huius nequam. þâs and ðyllîce synd indeclinabilia, þæt synd undeclinjendlîce.
Ys êac tô witenne, þæt lêdene lârêowas macjað on sumum namum accussatiuum on im: haec uis þêos miht, hanc uim; haec tussis ðes hwôsta, hanc tussim; haec caribdis ân stânclûd on sǣ, hanc caribdim; haec syrtis þes sandhricg, hanc syrtim; tiberis hâtte sêo êa, þe yrnð be rôme, hanc tiberim; tigris ys ân êa and ânes cynnes dêor, hanc tigrim. þâs naman and heora gelîcan macjað ablatiuum on i. sume naman macjað heora accussatiuum ǣgðer gê on im gê on em: puppis stêorsetl, hanc puppim uel puppem; nauis scip, hanc nauim uel nauem; clauis cǣg, hanc clauim uel clauem; securis æx, hanc securim uel securem; peluis wætermêle, hanc peluim uel peluem; turris stŷpel, hanc turrim uel turrem; and ðâs macjað heora ablatiuum on e and i: ab hac puppe uel puppi et cetera.
Gif hwâm twŷnað be ðâm menigfealdan genitiuo, þonne secge wê hêr scortlîce be þâm earfoðostan. supplex êadmôd oððe âloten ys þrêora cynna: horum et harum et horum supplicum; supplicium ys wîte. artifex cræftica, horum artificum þissera cræftycena; artificium is cræft. iudex dêma, horum iudicum ðissera dêmena; iudicium is dôm. parens fæder oððe môdor, horum parentum. uigil wacol, horum uigilum. memor gemyndig, horum memorum gemyndigra. fons wyll, fontium. mons dûn, montium. frons foreweard hêafod, frontium. pars dǣl, partium. ars cræft, artium. arx wîghûs, arcium. urbs burh, urbium. hiems winter, hiemum. princeps ealdorman, principum; principium is angyn. municeps burhealdor, municipum; municipium ys burhscipe. collis hyll oððe beorh, collium. follis bylig, follium. caedes sliht oððe slege, caedium. aedes botl, aedium. iuuenis junglingc, iuuenum. panis hlâf, panum. canis hund, canum. uates wîtega oððe sceop, uatum. ciuitas ceaster, ciuitatium; probitas gôdnyss, probitatium; bûton sêo sincopa, þæt ys, sêo wanung, þone i oftêo, þæt sŷ gecweden ciuitatum, probitatum, sanctitatum et cetera. hae uires þâs mægnu, harum uirium. hi et hae tres et haec tria, horum et harum et horum trium ðissera þrêora. hi et hae plures mâ et haec pluria, horum et harum et horum plurium. lis geflit, litium geflita. hic et haec dis welig, ditium. nox niht, noctium. uox stemn, uocum. consul dêma, consulum. dux heretoga, ducum. nux hnutu, nucum. caput hêafod, capitum. pes fôt, pedum. ales fugel, alitum. bos oxa, boum. þurh ðâs ðû miht þâra ôðra genitiuum understandan.
Quarta declinatio habet terminationes duas sêo fêorðe declinung hæfð twâ geendunga, us and u. on us geendjað masculina nomina, and on u befeallað neutra. þêos declinung gǣð þus: nominatiuo hic sensus þis andgyt, genitiuo huius sensus ðises andgytes, datiuo huic sensui þisum andgyte, accusatiuo hunc sensum þis andgyt, uocatiuo o sensus êalâ ðû andgyt, ablatiuo ab hoc sensu fram ðisum andgyte; et pluraliter nominatiuo hi sensus ðâs andgytu, genitiuo horum sensuum ðissera andgyta, datiuo his sensibus þisum andgytum, accusatiuo hos sensus þâs andgytu, uocatiuo o sensus êalâ gê andgytu, ablatiuo ab his sensibus fram ðisum andgytum. ealswâ gâð ðâs: hic casus hryre oþþe declinung, huius casus; risus hlehter, cursus ryne, sexus werhâd oððe wîfhâd, nexus cnotta, luxus lust oððe gǣlsa, fluxus tôflôwednyss, ritus gewuna, metus ôga, impetus onrǣs, fluctus flôd oððe ŷð, actus dǣd, fructus wæstm, uictus bîgleofa, uestitus scrûd, habitus gyrla, saltus hlŷp and holt, exercitus werod oððe here, uersus fers, uisus gesihð, auditus hlyst, gustus swæcc, odoratus stenc, tactus hrepung, ictus sweng, motus styrung, affectus gewilnung, effectus fremmingc, monitus mynegung, passus stæpe, gradus hâd oððe stæpe, lapsus slide, usus brîce oððe gewuna, potus drenc, portus hŷð, artus liþ, arcus boga, lacus sêað, acus nǣdl, sinus bôsm, currus cræt, uultus andwlite, cultus bîgeng et cetera.
Ðâs ôðre synd feminini generis: haec manus þêos hand, huius manus, huic manui, hanc manum, o manus, ab hac manu; et pluraliter hae manus, harum manuum, his manibus, has manus, o manus, ab his manibus. ealswâ gâð þâs: haec anus ðis ealde wîf, porticus portic, socrus sweger, nurus snoru, tribus mǣgð, domus hûs.
Þâs ôðre synd neutri generis and indeclinabilia, þæt is, undeclinjendlîce: hoc cornu þes horn, hoc tonitru þes ðunor. nabbað þâs naman nâ ôðre gebîgednysse on ânfealdum getele, ac þes ân casus bið gecweden for eallum ðâm ôðrum ðus: hoc cornu, huius cornu, huic cornu, hoc cornu, o cornu, ab hoc cornu; on menigfealdum getele hîg habbað sume casus: haec cornua, horum cornuum, his cornibus, haec cornua, o cornua, ab his cornibus. ealswâ gǣð hoc genu þis cnêow et pluraliter haec genua; hoc gelu þes forst, ueru spitu, specu scræf, pecu nŷten, testu crocscerd, penu hêddern et cetera, ac hî âteorjað sume on menigfealdum getele. syndon êac gecwedene hic cornus þes horn, hic tonitrus masculini generis on ðissere declinunge. pecu gǣþ êac on ôðre wîsan on ðǣre þriddan declinunge: hoc pecus, huius pecoris and haec pecus, huius pecudis; and hoc testu þissere declinunge and haec testa þǣre forman declinunge. ealswâ specu and penu gâð on manega wîsan and on mislîcum kynne.
Arcus boga and artus lið and partus geêacnung healdaþ þone u fæste on menigfealdum datiuo and ablatiuo: arcubus bogum, artubus liðum, partubus geêacnungum, for ðâm gesceâde, þæt hîg nǣron gelîce arcibus wîghûsum, artibus cræftum, partibus dǣlum. êac sume ôðre healdað þone u on ðâm foresǣdum casum bûtan intingan: portubus hŷðum, tribubus mǣgðum, lacubus sêaðum et cetera.
Quinta declinatio habet unam terminationem in es productam sêo fîfte declinung hæfð âne geendunge on langne es, and synd ealle feminini generis bûton ânum, þe ys ǣgðres cynnes on ânfealdum getele and on menigfealdum getele ys masculini generis: hic uel haec dies ðes dæg, and ân of ðâm gefêged ys masculini generis: hic meridies þes middæg. þêos declinung gǣð þus: nominatiuo hic uel haec dies þes dæg, genitiuo huius diei þises dæges, datiuo huic diei ðisum dæge, accusatiuo hunc uel hanc diem þisne dæg, uocatiuo o dies êalâ ðû dæg, ablatiuo ab hoc uel ab hac die fram ðisum dæge; et pluraliter nominatiuo hi dies þâs dagas, genitiuo horum dierum þissera daga, datiuo his diebus ðisum dagum, accusatiuo hos dies þâs dagas, uocatiuo o dies êalâ gê dagas, ablatiuo ab his diebus fram ðisum dagum.
Ealle ôðre naman þissere declinunge syndon feminini generis; haec facies ðêos ansŷn, haec species þêos wlitu, acies egc oððe scearpnys, requies rest, progenies ofspringc, series endebyrdnyss, pernicies cwelmbǣrnyss, rabies wôdnys, glacies îs, canicies hârung, effigies hiw oððe anlîcnys, esuries hungor, macies hlǣnnys, ingluuies oferǣt, caessaries feax. þrŷ naman of ðisum gâð on twâ wîsan: duricies and duritia heardnys, mollicies and mollitia hnescnys, materies and materia antimber. fides gelêafa; res þing; spes hiht et cetera. ac hî âteorjað sume on menigfealdum getele.
Numerus is getel, singularis et pluralis ânfeald oððe menigfeald. ânfeald getel ys on ânum: homo ân mann. menigfeald getel ys homines menn. and ealle ðâ eahta partes habbað þâs twâ getel: witodlîce âgene naman habbað ânfeald getel and nabbað menigfeald. êac sunne and môna sindon ânfealdes geteles. sindon êac manega ôðre naman, þe æfter lêdensprǣce nabbað menigfeald getel: masculini generis þâs: sanguis blôd (ac swâ ðêah on hâlgum bôcum wê rǣdað uirum sanguinum), puluis dûst, fumus smîc, fimus scern, limus lâm; generis feminini: pax sybb, lux lêoht, pix pic, fames hungor, sitis ðurst, labes âwyrdnyss, tabes wyrms, humus molde; generis neutri: coenum meox, foenum strêw, lutum fenn, aeuum êcnys, penum hêddern, uulgus ceorlfolc, pelagus wîdsǣ, uirus wyrms. and ǣlc þǣra ðinga, þe man wihð on wǣgan oððe met on fate, næfð heora nân menigfeald getel, ðêah ðe sume menn be heora âgenum dôme hî âwendað menigfealdlîce þus cweðende: frumenta hwǣtas, ordea beras, fabae bêana, pisae pisan, uina fela wîn, mella fela hunig et cetera.
Sume naman synd êac, þe nabbað ânfeald getel, ac bêoð ǣfre menigfealdlîce gecwedene, swâswâ bêoð twâ ðǣra twelf tâcna, gemini getwysan and pisces fixas, and manega ôðre tô êacan þison: generis masculini hi manes þâs helwaran, primores hêafodmenn, liberi bearn, cani hwîte hǣr on ealdum menn, sentes ðornas, uepres brêmlas; generis feminini insidiae syrwan, induciae fyrst, deliciae êstas, diuitiae welan, excubiae weardan, manubiae hererêaf, primitiae frumwæstmas, exequiae lîcðênunga, blanditiae geswǣnyssa oððe ôlæcunga, bigae twegra horsa cræt, trigae þrêora horsa cræt; quadrigae fêower horsa cræt, reliquiae sumes ðinges lâfe, kalendae clypunga, forðan ðe ðâ ealdan men clypodon symle on niwum mônan. ealswâ nonae ân getel on gerîmcræfte, idus tôdǣlednyssa þæs mônðes; nundinae cŷpinga, latebrae dimhofan, tenebrae þêostru, nuptiae giftu, quisquiliae ǣfyrmðe; generis neutri: arma wǣpnu, moenia weallas, crepundia swurbêagas, cunabula cildcradulas, spolia hererêaf, exta þearmas, extales bæcðearmas, serta cynehelmas, pascua læsa, sponsalia brŷdgyfa, praecordia forebrêost.
Sume naman synd ôðres cynnes on ânfealdum getele and ôðres cynnes on menigfealdum getele: hic locus ðêos stôw masculini generis and on menigfealdum getele haec loca neutri generis. ealswâ hic iocus þes plega et pluraliter haec ioca þâs plegan; hic sibilus þêos hwistlung, haec sibila þâs hwistlunga; hic carbasus þes segl, haec carbasa þâs seglu; hic tartarus þêos hellîce sûsl, haec tartara mænigfealdlîce. þâs ôðre synd generis neutri on ânfealdum getele and generis feminini on menigfealdum getele: hoc epulum þêos wist and menigfealdlîce hae epulae; hoc balneum þis bæð and menigfealdlîce hae balneae; hoc caepe þis lêc undeclinjendlîc and menigfealdlîce hae caepae declinjendlîc. þâs ôðre synd neutri generis on ânfealdum getele and masculini on menigfealdum: hoc caelum þêos heofen and menigfealdlîce hi caeli; hoc porrum þis lêac and eft hi porri; hoc frenum þes brîdel and menigfealdlîce hi freni uel haec frena; hoc filum þes ðrǣd and menigfealdlîce hi fili uel haec fila et cetera.
Sume naman habbað ôðre declinunge on ânfealdum getele and ôðre on menigfealdum, swâswâ ys hoc iugerum þes æcer: se nama ys þǣre ôðre declinunge on ânfealdum getele and ðǣre ðriddan declinunge on menigfealdum getele; hoc uas þis fæt ys ðǣre þriddan declinunge on ânfealdum getele and ðǣre ôðre on menigfealdum.
Figura is hiw on namum and on ôðrum dǣlum and æfter donatum, þâm lârêowe, synd twâ figura: simplex, þæt is, ânfeald et composita, þæt is, gefêged. ânfeald hiw is decens geðæslîc oððe ârwurðe, potens mihtig. gefêged hiw byð, þæt ðe byð of twâm dǣlum oððe of mâ gefêged: indecens unðæslîc oððe ungedafenlîc, inpotens unmihtig; and hî bêoþ gefêgede on fêower wîsan: ǣrest of twâm ansundum dǣlum: iniustus unrihtwîs; in is praepositio and iustus is nama. eft byð gefêged of twâm tôbrocenum dǣlum beniuolus wel willende; eft of ansundum dǣle and tôbrocenum inimicus fêond, insipiens unwîs; eft of tôbrocenum dǣle and ansundum impius ârlêas, efferus rêðe.
Ealle ðâ eahta dǣlas underfôð fêginge, bûton interiectio âna, and, gif se nama bið gefêged of twâm ansundum dǣlum, þonne mæg man on ǣgðrum ende hine declinjan: hoc ius iurandum þes âðswara, huius iuris iurandi, huic iuri iurando et cetera. gyf se nama byð gefêged of nominatiuo casu and of ôðrum gebîgedum case, þonne bið se nama declinjendlîc on ðâ healfe, þe se nominatiuus byð: hic praefectus urbis ðes portgerêfa oððe burhealdor, huius praefecti urbis, huic praefecto urbis, hunc praefectum urbis, o praefecte urbis, ab hoc praefecto urbis et cetera. gif se nama byð gefêged of twâm gebîgedum casum, þonne byð hê indeclinabile, þæt is, undeclinjendlîc, ac gǣð se ân casus for eallum ðâm ôðrum casum, swâswâ ys huius modi: huius modi homo þus gerâd man, huius modi hominis þus gerâdes mannes, huius modi homini; huius modi mulier þus gerâd wîf; huius modi mancipium þus gerâd þêowman. ealswâ gâð illius modi swâ gerâd et cetera.
Be þâm syx casum wê habbað gesǣd, ac sume naman synd gehâtene monoptota. þæt sind ânre gebîgednysse, and se ân casus gǣð for ealle ðâ ôðre: nequam mânful and ealra stafa naman: hoc a, huius a; hoc b, huius b and swâ forð. ealswâ quattuor fêower, quattuor homines, quattuor hominum and swâ tô ǣlcum case and tô ǣlcum cynne: quinque feminae fîf wîf, quinque uerba fîf word; sex syx and swâ forð ôð centum hundtêontig. mille þûsend gæð ealswâ.
Sume naman syndon diptota gecwedene, þâ habbað twegen mislîce casus and nâ mâ on gewunan: ueru spitu, ueribus spitum; tabi wyrms and tabo: nys ðǣr nâ mâ casu on gewunan.
Sume synd gecwedene triptota, þâ habbað þrŷ ungelîce casus, swâswâ bêoð ealle naman neutri generis þǣre ôðre declinunge on ânfealdum getele: hoc templum ðis templ, huius templi, huic templo; nys ðǣr nâ mâ mislîcra casa. ealswâ byð on menigfealdum getele on eallum neutrum: haec turibula þâs stôrcyllan, horum turibulorum, his turibulis; haec sidera þâs tunglan, horum siderum, his sideribus; cornua hornas, cornuum, cornibus.
Sume naman syndon gehâtene tetraptota, þâ ðe habbað fêower ungelîce casus, swâswâ synd ealle, þâ þe geendjað on er on þǣre ôþre declinunge: hic presbiter þes mæsseprêost, huius presbiteri, huic presbitero, hunc presbiterum et similia.
Sume synd gecwedene pentaptota, þâ ðe habbað fîf ungelîce casas. swâswâ synd ealle, þâ ðe geendjað on us, ðǣre ôðre declinunge: iustus rihtwîs, iusti, -to, -tum, o iuste and manega ôðre þǣre ðriddan declinunge.
Sume naman synd gecwedene exaptota, þæt synd, þâ ðe habbað syx casus, nân ôðrum gelîc, ac wê ne findað nâne naman bûton ðrîm ðus gerâde: unus ân, unius ânes, uni ânum, unum ǣnne, o une êalâ ðû âna, ab uno fram ânum. ealswâ gǣð solus âna and totus eall.
Sit hoc satis de sex casualibus formis bêo ðis ðus genôh be ðâm syx gebîgendlîcum hiwum gesǣd.
Wê habbað nû gesǣd be ðâm fîf ðingum, þe ðâm namum gelimpað, þæt is species hiw, primitiua frumcenned and diriuatiua, þæt is, ofgangendlîc. ôðer ys genus kynn; þridde numerus, þæt is, getel; fêorðe figura hiw, þæt is, hwæðer hit bêo simplex ânfeald aut composita oððe gefêged: fîfte ys casus, þæt is, fyll oððe gebîgednys. nû wylle wê ongynnan pronomen.
Pronomen est pars orationis, quae pro nomine proprio uniuscuiusque accipitur personasque finitas recipit. pronomen ys naman speljend, ân dǣl lêdensprǣce, sê byð underfangen for âgenum naman, and hê underfêhð hâdas mid fulre gewissunge. ðes dǣl, þæt is pronomen, hæfð syx accidentia, þæt synd syx gelimp. him gelimpþ species, þæt is, hiw; persona, þæt is, hâd; and genus, þæt is, cynn; and figura, þæt is, ânfeald hiw oððe gefêged; and numerus, þæt is, getel; and casus gebîgednyss. wê secgað nû gewislîcor be ðison.
Species pronominum bipertita est þâra naman speljendra hiw ys on twâ tôdǣled, forðan ðe hî synd sume primitiua, þæt synd frumcennede, sume diriuatiua, þæt sind ofgangende. eahta þǣr synd frumcennede and seofan ofcumende. se forma hâd is frumcenned: ego ic; ealswâ se ôðer: tu ðû; and êac se ðridda: ille hê. se forma hâd and se ôðer hâd habbað ǣnlîpige stemna, forðan ðe hî bêoð ǣfre ætgædere and him betwŷnan sprecað. þonne ic cweþe ego ic and ðû cwest tô mê tu ðû, þonne bêo wyt ætgædere and for ðî ne behôfað nâðor þissera pronomina nâ mâ stemna, bûton twegra. se ðridda hâd hæfð syx clypunga, forðan ðe hê ys hwîlon mid hwîlon on ôðre stôwe. iste þes ys ætêowjendlîc and ðâr bið, þâr man swâ bîcnað be him. ille hê ne bið ðǣr ætforan andwerd, þâr man swâ be him clypað. se forma hâd hæfð ǣnne pronomen: ego ic, and se ôðer hâd hæfð ǣnne: tu ðû. se ðridda hæfð syx: ille hê, ipse hê sylf, iste ðes, hic ðes, is se ylca, sui his. þâs eahta synd primitiua pronomina and ðâ ôðre seofan syndon diriuatiua, þæt is, þæt hî cumað of þâm ôðrum. hêr synd þâ seofon diriuatiua: meus mîn, noster ûre and nostras ûrelendisc; tuus ðîn, uester êower and uestras êowerlendisc, suus his. ne synd nâ mâ naman speljende, bûton þâs fîftŷne, beðan ðe priscianus tǣcð, sê ðe ys ealre lêdensprǣce wlite gehâten.
Genera pronominum sunt quinque fîf cynn synd þâra naman speljendra: masculinum hic ðes; femininum haec ðêos; neutrum hoc ðis; commune gemǣne nostras ûres landes man, uestras êowres landes mann; trium generum ðrêora cynna ego ic, tu ðû. on lêdensprǣce cweð ǣgðer gê wer gê wîf gê ðêowman ego et tu and on englisc ic and ðû; for ðî hî synd þrêora cynna nâ on stemne, ac on andgite. ðâ ôðre ealle mǣst synd mobilia, þæt is, âwendedlîce fram cynne tô cynne, swâswâ wê nû rihte cûðlîcor secgað.
Pronomina habbað fêower declinunga. sêo forme is ego ic, mei uel mis mîn, mihi mê, me mê, a me fram mê; et pluraliter nos wê, nostrum uel nostri ûre, nobis ûs, nos ûs, a nobis fram ûs. git swutelîcor: ego loquor ic sprece, mei locutio mîn sprǣc, mihi respondes mê þû andswarast, me diligis mê ðû lufast (nys hêr nân uocatiuus), a me audisti sapientiam fram mê þû gehŷrdest wîsdôm; et pluraliter nos loquimur wê sprecaþ, nostri sermo ûre sprǣc, nobis respondetis ûs gê andswarjað, nos diligitis ûs gê lufjaþ, a nobis ambulasti fram ûs ðû eodest. ealswâ tu ðû, tui uel tis þîn, tibi ðê, te ðê, o tu êalâ ðû, a te fram ðê; et pluraliter uos gê, uestrum uel uestri êower, uobis êow, uos êow, o uos êalâ gê, a uobis fram êow. næfð nân frumcenned pronomen uocatiuum bûton ðisum: o tu, o uos. tu doces me ðû tǣcst mê, tui doctrina bona est þîn lâr is gôd, tibi reddo gratias þê ic sylle þancunga; te laudo, ut sapientem þê ic herige, swâswâ wîsne man; o tu doctor, loquere ad me êalâ ðû lârêow, sprec tô mê; a te audiui multa utilia fram ðê ic gehŷrde fela nytwurðe ðing; et pluraliter uos sedetis gê sittað, uestri sedes êower setl, uobis ministro êow ic ðênige, uos moneo êow ic myngje; o uos, audite monitionem meam êalâ gê, gehŷrað mîne myngunge; a uobis ambulauerunt fram êow hî eodon, et cetera. sui his næfð nǣnne nominatiuum nâðor nê mid grêcum nê mid lêdenwarum for ðâm gesceâde, þæt hit nǣre ôðrum wordum gelîc. fêower casus hê hæfð, and þâ belûcað twŷfeald getel and tô ǣlcum cynne hî belimpað: sui equus his hors, sui homines his men, sui uilla his tûn, sibi congregat pecuniam him hê gaderað feoh, sibi placet him hê gelîcað; petit, ut sibi concedas he bit, þæt ðû him geunne ðæs; se custodit bene hine hê hylt wel, se defendit armis hine hê bewerað mid wǣpnum, christus se dedit pro nobis crîst sealde hyne sylfne for ûs, a se expulit malos fram him hê âdrǣfde þâ yfelan, et cetera.
Sêo ôðer declinung gǣð þus: ille hê, illius his. ac hit bið gewislîcor, gif þâr man cwyð sum word tô: ille me amat hê mê lufað, illius amor his lufu, illi scribo unum librum him ic wrîte âne bôc, illum accuso hine ic wrêge, ab illo ueni fram him ic côm; et pluraliter illi equitant hî rîdað, illorum congregatio heora gegaderung, illis respondeo him ic andswarige, illos audio hîg ic gehŷre, ab illis uenimus fram him wê cômon. generis feminini illa hêo, illius hyre; illa suit hêo siwað. illius opus hyre weorc, illi do aliquid hire ic forgife sum ðingc, illam odi hîg ic hatige, ab illa discessi fram hyre ic gewât; et pluraliter illae nent lanam hîg spinnað wulle, illarum uestis est heora hrægl hit is, illas uitupero hîg ic tǣle, ab illis uenit nobis bonum fram him ûs côm gôd. generis neutri illud caput þæt hêafod, illius capitis þæs hêafdes, illi capiti þâm hêafde, illud caput þæt hêafod, ab illo capite fram ðâm hêafde; et pluraliter illa capita þâ hêafdu, illorum capitum þǣra hêafda, illis capitibus ðâm hêafdum, illa capita þâ hêafdu, ab illis capitibus fram ðâm hêafdum.
Ealswâ gǣð iste ðes: iste homo þes man, istius hominis þises mannes, isti homini ðisum menn, istum hominem þisne man, ab isto homine fram ðisum menn; et pluraliter isti homines þâs menn, istorum hominum þissera manna, istis hominibus þisum mannum, istos homines þâs men, ab istis hominibus fram þisum mannum. generis feminini ista mulier þis wîf, istius mulieris þises wîfes, isti mulieri þisum wîfe, istam mulierem arguo ðis wîf ic ðrêage, ab ista muliere fram ðisum wîfe; et pluraliter istae mulieres þâs wîf, istarum mulierum þissera wîfa, istis mulieribus þisum wîfum, istas mulieres laudo þâs wîf ic herige, ab istis mulieribus audiuimus sermonem fram ðisum wîfum wê gehŷrdon sprǣce. generis neutri istud animal ðis nŷten, istius animalis þises nŷtenes, isti animali þisum nŷtene, istud animal occido þis nŷten ic ofslêa, ab isto animali fram þisum nŷtene; et pluraliter ista animalia huc adducta sunt þâs nŷtenu synd hider brôht, istorum animalium þissera nŷtena, istis animalibus þisum nŷtenum, ista animalia custodio þâs nŷtenu ic healde, ab istis animalibus fram ðisum nŷtenum.
Hic ðes, haec ðêos, hoc þis. heora ealra genitiuus huius þises oððe ðissere; huic ðisum; hunc þisne, hanc þâs, hoc ðis; ab hoc fram ðisum, ab hac fram ðissere; et pluraliter hi þâs tô masculinum, hae tô femininum, haec tô neutrum.
Is sê ys subiunctiuum, þæt ys, underðêodendlîc, oþðe relatiuum, þæt ys, edlesendlîc, forðan ðe hê ne mæg bêon æfter rihte gecweden, bûton þæt andgyt bêo ǣrfore sǣd; swâ êac on engliscre sprǣce ne cweð nân man sê, bûton hê ǣr sum ðingc be ðâm men sprǣce. aeneas fuit filius ueneris; is est, qui uicit turnum eneas wæs ueneres sunu; sê oferswîðde turnum. is sê, eius þæs, ei þâm, eum ðone, ab eo fram ðâm; et pluraliter ei ðâ, eorum ðâra, eis þâm, eos accuso þâ ic wrêge, ab eis fram him. generis feminini ea sêo, eius þǣre, ei ðǣre, eam þâ, ab ea fram þǣre; et pluraliter eae mulieres þâ wîf, earum þǣra, eis þâm, eas mulieres uidi þâ wîf ic geseah, ab eis fram ðâm. generis neutri id þæt, eius þæs, ei þâm, id uerbum audiui þæt word ic gehŷrde, ab eo fram ðâm; et pluraliter ea uerba þâ word, eorum þǣra, eis þâm, ea uerba audiui þâ word ic gehŷrde, ab eis fram ðâm.
Ipse hê sylf oþþe se ylca, ipsius, ipsi, ipsum, ab ipso; et pluraliter ipsi hî sylfe oððe ðâ ylcan, ipsorum, ipsis, ipsos, ab ipsis. generis feminini ipsa hêo sylf oþþe sêo ylce, ipsius, ipsi, ipsam, ab ipsa; et pluraliter ipsae, ipsarum, ipsis, ipsas, ab ipsis. generis neutri ipsum, ipsius, ipsi, ipsum, ab ipso; et pluraliter ipsa, ipsorum, ipsis, ipsa, ab ipsis. ipse, gif hê stent âna, þonne byð hit hê sylf oððe se ylca. eft ego ipse ic sylf, tu ipse ðû sylf, ille ipse hê sylf et cetera.
Wê habbað nû declinod þâ eahta frumcennedan pronomina: nû wylle wê secgan þâ seofon diriuatiua. of ðâm forman hâde ego of ðâm genitiuo mei cymð meus mîn. ðes pronomen and ðyllîce synd possessiua, þæt synd geâgnigendlîce. meus seruus mîn þêowa, mei serui mînes ðêowan, meo seruo mînum ðêowan, meum seruum flagello mînne þêowan ic swinge; o mi serue, ara bene êalâ mîn ðêowa, era wel; a meo seruo monitus sum fram mînum þêowan ic eom gemyngod; et pluraliter mei serui laborant mîne þêowan swincað, meorum seruorum labor mînra ðêowna geswinc, meis seruis cibos do mînum þêowum ic sylle mettas, meos seruos diligo mîne þêowan ic lufige, a meis seruis ditatus sum fram mînum ðêowum ic eom gewelgod. generis feminini mea ancilla hoc fecit mîn wyln dyde ðis, meae ancillae ars mînre wylne cræft, meae ancillae do alimenta mînre wylne ic sylle fôdan, meam ancillam arguo mîne wylne ic ðrêage; o mea ancilla, esto utilis êalâ ðû mîn wyln, bêo nytwyrðe; a mea ancilla uestitus sum fram mînre wylne ic eom gescrŷd; et pluraliter meae ancillae bene operantur mîne wylna wyrcað wel, mearum ancillarum domus mînra wylna hûs, meis ancillis uictum tribuo mînum wylnum ic forgife bîgleofan, meas ancillas moneo mîne wylna ic myngje; o meae ancillae, operamini melius êalâ gê mîne wylna, wyrceað bet; a meis ancillis talia uerba audiui fram mînum wylnum ic gehŷrde swylce word. generis neutri meum mancipium loquitur mîn weal sprecð, mei mancipii filius mînes weales sunu, meo mancipio fabrico domus mînum weale ic timbrige hûs, meum mancipium excuso mînne weal ic belâdige; o meum mancipium, sere bene êalâ ðû mîn weal, sâw wel; a meo mancipio multa bona accepi fram mînum weale ic underfêng fela gôd; et pluraliter mea mancipia arant mîne wealas erjað, meorum mancipiorum segetes mînra þêowra manna æceras, meis mancipiis diuido denarios mînum ðêowum mannum ic dǣle penegas, mea mancipia arguo mîne þêowan men ic ðrêage; o mea mancipia, estote fideles êalâ gê mîne ðêowan, bêoð getrêowe; a meis mancipiis adiutus sum fram mînum þêowum mannum ic eom gefultumod.
Se forma hâd ego ic macað his menigfealde getel nos wê, and of his genitiuum nostri cumað twâ diriuatiua: noster and nostras. noster frater ûre brôðer, nostri fratris ûres brôðor, nostro fratri ûrum brêðer, nostrum fratrem ûrne brôðor, o noster frater êalâ ðû ûre brôðor, a nostro fratre fram ûrum brêðer; et pluraliter nostri fratres ûre gebrôðra, nostrorum fratrum obedientia ûre gebrôðra gehŷrsumnys, nostris fratribus ministro ûrum gebrôðrum ic þênige, nostros fratres amo ûre gebrôþra ic lufige, a nostris fratribus fram ûrum gebrôðrum. generis feminini nostra soror ûre swuster, nostrae sororis and swâ forð, swâ wê ǣr declinodon mea ancilla. generis neutri nostrum consilium ûre rǣd, nostri consilii ûres rǣdes and swâ forð æfter neutri generis. hic et haec nostras et hoc nostrate ûres landes mann oððe elles hwæt, nostratis and swâ forð æfter ðǣre þriddan declinunge. ealswâ gǣð hic et haec uestras et hoc uestrate êowres landes mann.
Se ôðer hâd ys tu ðû, and his genitiuus byð tui þîn. þonne cymð of ðâm diriuatiuum tuus þîn: tuus equus ðîn hors, tui equi þînes horses and swâ forð æfter ðǣre ôðre declinunge. generis feminini tua uilla þîn tûn, tuae uillae ðînes tûnes and swâ forð æfter ðǣre forman declinunge. generis neutri tuum uerbum þîn word, tui uerbi ðînes wordes and swâ forð æfter neutri generis.
Se frumcenneda tu macað his menigfealde getel uos. þonne cumað of his genitiuo uestri twâ diriuatiua: uester êower and uestras êower landes mann. uester bos êower oxa, uestri bouis êowres oxan and swâ forþ, swâswâ noster. feminini uestra uestis êower rêaf and swâ forð, swâswâ nostra. generis neutri uestrum iudicium êower dôm, uestri iudicii êowres dômes and swâ forð æfter neutri generis.
Of þâm frumcennedan sui cymð ân diriuatiuum suus his: suus ager his æcer, sui agri his æceres and swâ forð, swâswâ ðâ ôðre. femininum sua uxor his wîf, suae uxoris his wîfes and swâ forð, swâswâ ðâ ôðre. neutrum suum rus his land, sui ruris his landes and swâ forð æfter neutri generis.
Wê wyllaþ secgan, hwæt sŷ betwux þâm genitiuum þǣra frumcennedra pronomina and ðǣra ofgangendra. mei, tui, sui, nostri, uestri, gyf hîg bêoð frumcennede genitiui, þonne magon hîg bêon gefêrlǣhte eallum casum and ǣgðrum getele. mei ager est mîn æcer hyt ys, mei terra mîn land, mei agros aro mîne æceras ic erige, mei uerba audisti mîne word þû gehŷrdest. ealswâ tui seruus arat ðîn ðêowa man erað, tui ancilla texit ðîn wyln wefð, tui agros metis þû rîpst þîne æceras. ealswâ sui: sui equus est his hors hit is, sui homines pergunt his men gâð, sui animalia sunt his nŷtenu hit synt, sui ancilla laborat his wyln swincð. nostri hominis equus est ûres mannes hors hit is, nostri seruum arguo ûrne þêowan man ic ðrêage, nostri agros depastas þû etst ûre æceras. uestri sermo êower sprǣc, uestri congregatio êower gegaderung, uestri iudicia laudo êower dômas ic herige.
Gif ðâs casus bêoð of ðâm diriuatiuum, þonne sceolon hîg habban him gelîce casus and gelîc getel: meus ager mîn æcer, mei agri semen mînes æceres sǣd, meo agro et cetera; tuus seruus þîn ðêowa mann, tua ancilla ðîn wyln, tuae ancillae filius þînre wylne sunu, tui hominis equus ðînes mannes hors, tuum iudicium laudo þînne dôm ic herige; suus faber est his smið hê is, sui fabri opus his smiþes weorc, suum fabrum diligit his smiþ hê lufað; noster piscator est ûre fiscere hê is, nostri piscatoris rete ûres fisceres nett, nostro piscatori do nauem ûrum fiscere ic gyfe scip; uester sutor est êower sûtere hê is, uestri sutoris instrumenta êower sûteres tôl, uestra locutio mihi placet êowor sprǣc mê lîcað, uestrum uerbum audiui êower word ic gehŷrde, uestri uerbi êowres wordes et cetera.
Figura is gecweden on englisc hiw oððe gefêgednyss. þâra synt twâ: simplex ânfeald et composita and gefêged. þâs pronomina bêoð gefêgede ðus þurh sume casus: iste and hic bêoþ tôgædere gefêgede on þrîm casum ðus: istic þes, istunc þisne, ab istoc fram ðisum. femininum istaec ðêos, istanc þâs, ab istac fram þissere. nis hêr nân menigfeald getel. neutrum istoc iudicium þes dôm, istoc ðisne, ab istoc fram ðisum. hêr is menigfeald getel: istaec iudicia ðâs dômas, istaec accussatiuus, istaec uocatiuus. aduerbium hic hêr; ôðre gefêgede aduerbia: adhuc gyt (lege adhuc rǣd gyt), abhinc heonon.
Is sê byð gefêged tô ðâm aduerbio demum æt nêxtan ðus: idem se ylca, eiusdem þæs ylcan, eidem þâm ylcan, eundem þone ylcan, ab eodem fram ðâm ylcan; et pluraliter idem uel eidem þâ ylcan, eorundem ðǣra ylcra, eisdem þâm ylcum, eosdem þâ ylcan, ab eisdem fram ðâm ylcum. generis feminini eadem sêo ylce, eiusdem þǣre ylcan, eidem, eandem, ab eadem; et pluraliter eaedem þâ ylcan, earundem et cetera. generis neutri idem þæt ylce, eiusdem ðæs ylcan, eidem, idem, ab eodem; et pluraliter eadem þâ ylcan, eorundem, eisdem et cetera.
Þrŷ êacan synd met, pte, ce, þe man êacnað on lêdensprǣce tô sumum casum þises partes for gesceâde oððe fægernysse. egomet ic sylf, meimet mînes sylfes, mihimet mê sylfum, memet mê sylfne. on ðâm ôðrum hâde on genitiuo tuimet þînes sylfes (forþan ðe tumet ys word: tumeo ic tôðinde, tumes þû tôðindst, tumet hê tôðint), tibimet þê sylfum, temet ðê sylfne. ðâm nominatiuo hê mæg bêon êac geðêod, gif ðû setst ânne scortne te betwux: tutemet þû sylf; êac tute getâcnað þæt ylce. et pluraliter nosmet wê sylfe, nobismet ûs sylfum, uosmet gê sylfe, uobismet êow sylfum: nys hêr nâ mâ. on ðâm þriddan hâde suimet his sylfes, sibimet him sylfum, semet hyne sylfne.
Se ôðer êaca bið fîf ablatiuum wîflîces cynnes gefêrlǣht: meapte on mîne wîsan, tuapte on ðîne wîsan, suapte on his wîsan, nostrapte on ûre wîsan, uestrapte on êower wîsan.
Se þridda êaca gǣð þus: huiusce þises, hisce þisum, hosce þâs; hasce þâs.
Sume hîg bêoð gefêgede þus: eccum, þæt is on andgyte, lôca efne, þû gesihst hine; eccos lôca efne, þû gesihst hîg; eft ellum for illum hine. ad femininum tô wîflîcum hâde ealswâ ellam for illam; eccam lôca efne, ðû gesihst hîg and menigfealdlîce eccas.
Eft mecum mid mê, tecum mid ðê, secum mid him, nobiscum mid ûs, uobiscum mid êow.
Hic is ǣgðer gê pronomen gê aduerbium: hic þes and hic hêr. tantundem is nama, þæt is eft swâ mycel. his genitiuus is tantidem eft swâ myceles oððe ealswâ myceles. næfð hê nâ mâ casa. totidem ealswâ fela ys êac nama and næfð nâ mâ casa.
Numerus is getel, singularis ânfeald et pluralis and menigfeald. ânfeald getel byð on ðisum parte ego ic, tu ðû, ille hê, and menigfeald getel bið nos wê, uos gê, illi hîg. sume hîg bêoð ǣgþres geteles: idem homo se ylca man and idem homines þâ ylcan men. sume bêoð ǣgðres cynnes: haec ancilla þêos wyln and menigfealdlîce haec mancipia þâs wealas. þâ seofon diriuatiua pronomina, þæt synd ofgangendlîce naman speligendan, habbað twŷfeald getel, ân wiðinnan, ôðer wiðûtan. gif ðû âxast: cuius sunt hi libri? hwæs synd ðâs bêc? and ic cweðe on lêden: mei sunt mîne hîg synd, þonne byð on þâm forman stæfgefêge me ânfeald getel, and on ðâm ôðrum stæfgefêge i bið menigfeald getel. ealswâ tua uerba sunt ðîne word hit synd: on ðâm tu byð ânfeald getel and on ðâm a menigfeald. hîg habbað êac ealle twegen hâdas and twâ cynn: ân hâd and ân cynn byð on þâm hlâforde, þe cweð meus mîn, and ôðer hâd and ôðer cynn byð on ðâm ǣhte, þe hê embe sprecð, forðan ðe þæt forme stæfgefêg ys ðrêora cynna: masculinum and femininum and neutrum, and þæt ôðer stæfgefêg ys âwendendlîc fram cynne tô cynne: meus ager mîn æcer, mea terra mîn land, meum aratrum mîn sul. hî synd êac gecwedene possessiua, þæt synd geâgnigendlîce, forðan ðe hî getâcnjað oftost ǣhta, ac nâ swâ ðêah symle: gif ic cweðe meus dominus mîn hlâford oððe meus pater mîn fæder, ne byð ðǣr nân ǣht geswutelod. suus his is ǣgðres geteles gê ânfealdes gê menigfealdes, bûton priscianus luge, forðan ðe his frumcenneda sui is ǣgðres geteles: sui causa facit for his intingan hê hit dêð et sui causa faciunt and for heora intingan hî hit dôð; sibi prodest him sylfum hê fremað et sibi prosunt and him sylfum hî fremjað; se custodit hine sylfne hê hylt et se custodiunt and hîg healdað hî sylfe; a se expulit hostem fram him hê âdrǣfð þone fêond, a se expellunt hostes hî âdrǣfað heora fŷnd him fram et similia.
Ðâ pronomina, þe habbað uocatiuum, þâ habbað syx casus and ðâ ôðre ealle nabbað, bûton fîf gebîgednyssa. on ðâm ôðrum hâde tu ðû and uos gê, þǣr ðǣr byð tôsprǣc, þǣr mæg bêon uocatiuus. eft on þâm ânum diriuatiuum, þæt ys ofgangende, meus mîn hæfð uocatiuus nâ þæs âgneres, ac ðæs ôðres hâdes, þe hê tô sprecð: o pater mi, doce filium tuum êalâ ðû fæder mîn, lǣr þînne sunu; o mater mea, uesti filium tuum êalâ ðû mîn môdor, scrŷd ðînne sunu; êac menigfealdlîce o noster amice êalâ ðû ûre frêond, o nostra soror êalâ ðû ûre swuster [o nostra soror, da nobis bibere êalâ ðû ûre swuster, syle us drincan] et cetera. nostras ûres landes man, uestras êowres landes mann habbað gelîce nominatiuum and uocatiuum, and nys nâ mâ pronomina, þe hæbbe syx casus.
Âne nigon naman synt, ðe habbað þâ ylcan declinunga, þe pronomina habbað, and for ðî wǣron sume bôceras swâ bepǣhte, þæt hî tealdon ðâ nigon naman tô ðisum dǣle, þe wê hâtað pronomen, ac se lârêow priscianus segð, þæt man sceal tôcnâwan ǣlces dǣles mihte and getâcnunge and swâ undergytan, hwæt hê sŷ, nâ be þǣre declinunge. gif sêo declinatio, þæt is, declinung, sceal tôsceâdan, hwæt gehwylc dǣl sî, þonne bêoð ealle ðâ seofon pronomina, þe wê nû embe sprǣcon, and êac participia, þæt synd dǣl nymende, getealde betwux namum; ac þæt ne byð nân gesceâd. þâs nigon naman, þe wê embe sprecað, sind appellatiua, þæt sind gecîgendlîce. proprium nomen is âgen nama and appellatiuum byð ǣlc ôþer nama. hêr synd ðâ naman: quis hwâ, unus ân, ullus ǣnig, nullus nân, solus âna, totus eall, alius ôðer oððe sum, alter ôðer, uter heora ôðer. þâs naman synd mobilia per tria genera, þâs naman synd âwendendlîce geond þrêo cynn. quis hwâ is werlîc hâd; quae hwylc is wîflîc; quod hwylc nys nâþres cynnes. heora ealra genitiuus byð cuius hwæs oððe hwylces and heora ealra datiuus cui hwâm oððe hwylcum, quem uirum laudas? hwylcne wer herast ðû? a quo uel a qui fram hwylcum oððe fram hwâm; et pluraliter qui hwilce oððe ðâ, quorum hwylcera oððe ðǣra, quis uel quibus hwylcum oððe ðâm, quos laudas? hwylce herast ðû? oððe ðâ, a quis uel a quibus fram hwylcum oððe fram þâm. þes nama hæfð twŷfealdne nominatiuum: quis and qui. se qui byð ânfealdes geteles and menigfealdes: qui uir sê wer, qui uiri þâ weras, and hî habbað twŷfealdne ablatiuum, swâswâ wê ǣr sǣdon. generis feminini quae hwylc, cuius hwylcere, cui, quam, a qua uel a qui; et pluraliter quae hwylce, quarum hwylcera, quis uel quibus, quas, a quis uel a quibus, ac se quibus ys gewunelîcor, forðan ðe quis is ðâm ôðrum gelîc. generis neutri quod uel quid hwylc oððe þæt, cuius ðæs oððe hwylces, cui, quod, a quo uel a qui; et pluraliter quae hwylce oððe ðâ, quorum, quis uel quibus, quae, a quis uel a quibus. hit is tô witenne, þæt ðâs naman habbað mislîc andgyt, be ðâm ðe hî gesette bêoð. gif ic cweðe: quis hoc fecit? hwâ dyde ðis?, þonne byð se quis interrogatiuum, þæt is, âxigendlîc. gif ic cweðe: nescio, quis hoc fecit nât ic, hwâ ðis dyde, þonne byð se quis infinitiuum, þæt is, ungeendigendlîc. gif ic cweðe: tu scis, quis hoc fecit þû wâst, hwâ ðis dyde, þonne byð se quis relatiuum, þæt ys, edlesendlîc. of ðisum bêoð gefêgede quisque gehwâ, quaeque, quodque gehwylc. heora ealra genitiuus ys cuiusque; cuique and swâ forð, swâ þâ ôðre. ealswâ on ðrêo wîsan quispiam, quaepiam, quodpiam ǣnig and heora ealra genitiuus cuiuspiam ǣniges and swâ forð. eft quisquam, quaequam, quodquam ǣnig. heora ealra genitiuus cuiusquam and swâ forð. eft quisquis swâ hwâ, quaequae swâ hwylc, quodquod swâ hwylc. heora ealra genitiuus cuiuscuius; cuicui et cetera. eft quidam, quaedam, quoddam sum and heora ealra genitiuus cuiusdam et cetera. eft quicumque swâ hwâ, quaecumque swâ hwylc, quodcumque and heora ealra genitiuus cuiuscumque et cetera. eft aliquis sum, aliqua sum, aliquod sum and heora ealra genitiuus alicuius sumes et cetera.
Vnus ân, una ân, unum ân and heora ealra unius ânes; uni ânum; et cetera.
Vllus, ulla, ullum ǣnig and heora ealra ullius ǣniges; ulli ǣnigum; et cetera.
Nullus, nulla, nullum nân; nullius nânes; nulli nânum; et cetera.
Solus, sola, solum âna and heora ealra solius ânes; soli ânum; et cetera.
Totus, tota, totum eal; totius ealles; toti eallum; et pluraliter toti ealle; totorum ealra; totis; et cetera.
Alius, alia, aliud ôðer and heora ealra genitiuus alius ôðres; alii ôþrum; et cetera.
Vter, utra, utrum heora ôðer oððe uncer ôðer; heora ealra genitiuus utrius heora ôðres; utri heora ôðrum. ealswâ gǣð of ðisum gefêged uterque heora ǣgðer, utraque, utrumque heora ǣgðer and heora ealra utriusque heora ǣgðres; utrique heora ǣgðrum; et cetera. neuter nâðor of ðisum gefêged ne gǣþ nâ swâ, ac gǣð æfter þǣre ôðre declinunge. neuter nâðor, neutri nâðres, neutro nâðrum; femininum neutra nâðor ðǣre forman declinunge: neutrae et cetera; neutrum nâðor, neutri nâðres et cetera. and ealle þâs habbað langne i on genitiuo, ac hê byð swâ ðêah on lêoþcræfte ǣgðer gê lang gê scort, bûton alius: sê byð ǣfre lang.
Alter, altera, alterum ôðer and heora ealra alterius ôðres: on ðisum byð se i ǣfre scort; alteri ôðrum; et cetera. of ðisum ys gefêged alteruter, alterutra, alterutrum heora ǣgðer. heora ealra genitiuus alterutrius and datiuus alterutri et cetera.
Gyt syndon sume naman, þe wǣron unrihtlîce getealde betwux naman speljendum, forðan ðe naman speljend ne mæg habban þâ getâcnunga, ðe hî habbað. ân þâra ys qualis and quale hwylc, þæt getâcnað þrêo ðingc: interrogationem, þæt is, âxunge and infinitionem endelêasnysse et relationem and edlesunge. gif ic cweðe: qualis est rex? hwylc ys se cyning?, þonne byð hê interrogatiuum, þæt is, âxjendlîc. gif ic cweðe: nescio, qualis est rex nât ic, hwylc se cyning is, þonne byð se qualis infinitiuum, þæt is, ungeendigendlîc. gif ic cweðe: tu scis bene, qualis est þû wâst wel, hwylc hê is, ðonne byð hit relatiuum, þæt ys, edlesendlîc. talis and tale swylc andwyrd þâm ôðrum. þû cwyst: qualis est ille? hwylc ys hê? ic cweþe: talis est swylc hê is. þâs twegen naman gâð æfter ðǣre ðriddan declinunge, þe macjað heora ablatiuum on i. eft quantus hû micel getâcnað þrêo ðing: âxunge and endelêasnesse and edlesunge. him andwyrt tantus swâ mycel; and hî begen synd mobilia æfter þǣre ôðre declinunge. eft quot hû fela getâcnað ðrêo ðing. him andwyrt tot swâ fela. ðâs twegen naman synd ðrêora cynna. wê cweþað: quot homines? hû fela manna? quot litterae? hû fela stafa? quot uerba? hû fela worda? tot libri swâ fela bôca; tot paginae swâ fela trameta; tot folia swâ fela lêafa; and hî synd undeclinjendlîce, ac hî andwyrdað swâ ðêah eallum casum: hi quot, horum quot; hi tot, horum tot. of ðisum bêoð gefêgede quotus and totus, þâ gebyrjað swŷðost tô endebyrdnysse. quotus es in ordine monachorum? hwylcere endebyrdnysse eart ðû betwux munecum? ic cweþe secundus se ôþer uel tertius oððe se ðridda. him geandwyrt totus: totus sum swylcere endebyrdnysse ic eom. hî syndon mobilia æfter þǣre ôðre declinunge.
Of ðâm naman quis cumað ðrêo genitiui æfter ealdre sprǣce: cuius masculinum, cuia femininum, cuium neutrum. ac wê ne gŷmað nâ swîðe on ðisum dagum þissera genitiuo, ac brûcað þæs ânes on ǣlcum cynne. cuius hominis hwylces mannes oððe ðæs mannes, cuius feminae, cuius animalis. êac bûton þison cwǣdon ðâ ealdan: hic et haec cuias et hoc cuiate, huius cuiatis. þæt byð þus on lêdensprǣce: cuias es? hwylcere þêode eart þû? uestras sum êowre þêode ic eom oþþe êower landes man; swâswâ cwæþ se ealda plautus: quid est? cuiates estis aut quo ex oppido? hwæt is lâ? hwylcere þêode sind gê oððe of hwylcum fæstene?
Is êac tô witenne, þæt ullus and nullus, nemo and ambo nê nân þǣra namena, þe andwerd ne byð on sprǣce, næfð nânne uocatiuum. eft alter and uter nê nân þǣra, þe gǣð on twâ, næfð nǣnne uocatiuum, forðan ðe se uocatiuus, þæt ys, sêo clypjendlîce gebîgednys, wyle bêon ǣfre tô andweardum menn geclypod and tô ânum hâde.
Verbum est pars orationis cum tempore et persona sine casu aut agere aliquid aut pati aut neutrum significans, uerbum ys word, ân dǣl lêdensprǣce mid tîde and hâde bûtan case getâcnjende oððe sum ðing tô dônne oððe sum ðing tô þrôwigenne oððe nâðor. uerbum habet septem accidentia word hæfð seofon gelimplîce ðing. him gelimpð significatio, þæt ys, getâcnung, hwæt þæt word getâcnige, dǣde oððe þrôwunge oððe nâðor; tempus tîd, modus gemet, species hiw, figura gefêgednyss, coniugatio geþêodnyss, persona hâd, numerus getel. wê wyllað nû secgan endebyrdlîce and gewislîce be eallum þisum.
Significatio ys getâcnung, hwæt þæt word getâcnige. ǣlc fulfremed word geendað on o oððe on or. on o geendjað actiua uerba, þæt synd dǣdlîce word, þâ ðe geswuteljað, hwæt men dôð. amo ic lufige geswutelað mîn weorc; ealswâ doceo ic tǣce, lego ic rǣde, audio ic gehŷre: on eallum þisum wordum ys mîn weorc geswutelod. þâs and ðyllîce synd actiua gehâtene, þæt synd dǣdlîce, forðan ðe hî geswuteljað dǣda: dô ǣnne r tô ðisum wordum, þonne bêoð hî passiua, þæt synd ðrôwjendlîce; nâ swylce hî ǣfre pînunge getâcnjon, ac, þonne ôðres mannes dǣd befylð on mê oððe on ðê, þonne byþ þæt on lêdensprǣce passiuum uerbum. ic cweðe nû: amo ic lufige, þonne cwyst ðû: quem amas? hwæne lufast ðû? ic cweþe: te amo þê ic lufige; þonne befylð mîn lufu on ðê, and ðû miht cweðan: amor a te ic eom gelufod fram ðê. doceo te ic tǣce ðê, and ðû cwyst: doceor a te ic eom gelǣred fram ðê; et cetera. nû synd þâ word gehâtene actiua, þæt synd dǣdlîce, þâ ðe geendjað on o and macjað of him sylfum passiua uerba, þæt synd þrôwjendlîce word, gif se r byþ þǣrtô genumen, swâswâ wê nû sǣdon. þâ word, þe geendjað on o and ne magon æfter andgyte bêon passiua, þâ synd neutra gehâtene, þæt is nâðres cynnes: uiuo ic lybbe, spiro ic orðige, sto ic stande, ambulo ic gange, sedeo ic sitte. ne mæg hêr bêon nân passiuum on ðisum wordum, forðan ðe heora getâcnung ne befylð on nânum ôðrum menn, bûton on ðâm, ðe hit cwyð. swâ ðêah sume of ðisum neutrum macjað passiuum on ðâm ðriddan hâde, nâ tô mannum, ac tô ôðrum ðingum. aro ic erige, aras þû erast, arat hê erað. ne cweð nân mann: ic eom geerod, ac on ðâm ðriddan hâde ys gecweden: aratur terra þæt land ys geerod; bibo ic drince, bibitur uinum þæt wîn ys gedruncen; manduco ic ete, manducatur panis se hlâf is geeten; laboro ic swince, laboratur uestis þæt hrægl is beswuncen; et cetera. þâ word, þe geendjað on or, habbaþ ðrêo getâcnunga. ân ys ðrôwjendlîc, swâswâ wê ǣr sǣdon. ôþer ys commune, þæt ys, gemǣne twegra getâcnunga, forþan þe on ðâm worde byð ǣgðer gê dǣd gê ðrôwung: osculor te ic cysse ðê et osculor a te and ic eom fram ðê cyssed; complector te ic ymbclyppe þê et complector a te and ic eom fram ðê ymbclypped. þâs word and ðyllîce ne bêoð nâ lêdenword, gif se r byð aweg gedôn. þâ ðriddan getâcnunge hæfð deponens uerbum, þæt is, âlecgende word, forðan ðe hê legð him fram ðâ âne getâcnunge and hylt ðâ ôþre. deponentia uerba significant actum þâ âlecgendlîcan word getâcnjað dǣde, swâswâ actiua, ac hî geendjað on or, swâswâ passiua. luctor ic wraxlige, loquor ic sprece: hêr is dǣd on ðissere getâcnunge. hî ne bêoð nâ lêdenword, gif se r byð awege. ðâ word, þe synd passiua, bêoð actiua, gif se r byþ aweg gedôn: armor ic eom gewǣpnod, armo te ic wǣpnige ðê et cetera. twâ dǣdlîce word synd, ðe habbað þwyrlîce getâcnunge: þæt ðe geendað on o, getâcnað þrôwunge and, þæt ðe geendað on or, getâcnað dǣde. timeo ic mê ondrǣde, metuo ic mê ondrǣde. sê ðe him ondrǣt, sumes ðinges hê him ondrǣt. timeo deum ic mê ondrǣde god. timeor ic eom ondrǣd, þæt is, þæt sumum men stent ege fram mê. metuor a pueris nostris, þæt is on andgyte, ûrum cildum stent ege fram mê. ðâ word êac sume, þe synd neutra gecwedene, habbað þrôwjendlîce getâcnunge, swâswâ ys uapulo ic eom beswungen, ueneo ic eom geseald; ac hî ne geendjað nǣfre on or, swâ hwæðer swâ hî getâcnjað.
Tempus accidit uerbo tîd gelimpð worde for getâcnunge mislîcra dǣda. æfter gecynde synd þrêo tîda on ǣlcum worde, þe fulfremed byð: praesens tempus ys andwerd tîd: sto ic stande; praeteritum tempus ys forðgewiten tîd: steti ic stôd; futurum tempus is tôwerd tîd: stabo ic stande nû rihte oððe on sumne tîman. ac swâ ðêah wîse lârêowas tôdǣldon þone praeteritum tempus, þæt is, ðone forðgewitenan tîman, on þrêo: on praeteritum inperfectum, þæt is unfulfremed forðgewiten, swilce þæt ðing bêo ongunnen and ne bêo fuldôn: stabam ic stôd. praeteritum perfectum ys forðgewiten fulfremed: steti ic stôd fullîce. praeteritum plusquamperfectum is forðgewiten mâre, þonne fulfremed, forðan ðe hit wæs gefyrn gedôn: steteram ic stôd gefyrn. forðî is se forðgewitena tîma on ðrêo tôdǣled, forðan ðe nâht ne byð swâ gemyndelîc on gecynde, swâ þæt ys, þæt gedôn byð.
Modus ys gemet oððe þǣre sprǣce wîse, and ðǣra synd fîf. indicatiuus ys gebîcnjendlîc: mid ðâm wê geswuteljað, hwæt wê dôð oððe ôðre menn. ic cweðe nû: lego ic rǣde; þǣr bið mîn dǣd geswutelod. and ðis modus ys fulfremed on eallum tîdum and on eallum hâdum and ys forðî fyrmest. þæt ôðer modus ys imperatiuus, þæt ys, bebêodendlîc: mid þâm gemete wê hâtað ôðre menn dôn sum ðing oððe sum ðing þrôwjan. lege rǣd ðû; legat rǣde hê; flagella istum puerum beswing ðis cild; flagelletur sŷ hê beswungen. þis gemet sprecð forðwerd and næfð nânne praeteritum, forþan ðe nân man ne hǣt dôn, þæt ðe gedôn byð. hê sprecð tô ôðrum and nâ tô him sylfum: forþan ðe gehwâ hǣt ôðerne, nâ hyne sylfne. þæt ðridde gemet ys optatiuus, þæt ys, gewîscendlîc, and hit hæfð forðgewitenne tîman and behôfað ôðres wordes him tô fultume, þæt hê fulfremednysse hæbbe. utinam amarem deum êalâ gif ic lufode god, swylce ðû cweðe: forgeâfe god, þæt ic hine lufode. utinam legerem nunc êalâ gif ic rǣdde nû. utinam legerem heri êalâ gif ic rǣdde gyrstan dæg, þonne cûðe ic nû âgyfan. utinam legissem in iuuentute êalâ gif ic rǣdde on jugoðe, þonne cûðe ic nû sum gôd. utinam ys aduerbium, þæt ys, wordes gefêra, and hê fylst þisum gemete ðus. þæt fêorðe gemet ys subiunctiuus oþþe coniunctiuus, þæt ys, underðêodendlîc, forðâm ðe hyt is under þâm foresǣdum gemetum and behôfað ôþres wordes him tô fultume. cum legam ðonne ic rǣde. cum legam, ueni ad me ðonne ic rǣde, cum tô me. cum doceam, discas þonne ic tǣce, þû leornast et cetera. þæt fîfte gemet ys infinitiuus, þæt is, ungeendigendlîc, forðan ðe þǣr ne byð nân sprǣc geendod, bûton man ðâr dô tô þrêo ðing, þæt is, hâd and tîd and getel. amare lufjan: nys ðǣr nân gewis on ðǣre sprǣce, bûton ðû cweþe amare uolo ic wylle lufjan. on ðâm uolo ys se forma hâd and andweard tîd and ânfeald getel. þis gemet gǣð geond ealle tîda and ealle hâdas and ealle getel. legere uis þû wylt rǣdan ys se ôðer hâd and andweard tîd and ânfeald getel. legere uolui ic wolde rǣdan, legere uoluistis gê woldon rǣdan sint forðgewitene tîda; et cetera. gyt ys ân gemet gehâten inpersonale, þæt gǣð ofer ealle ðâ ôþre fîf on ðâm ðriddan hâde passiuum: amatur; amatur a me ic lufige; legitur a me ic rǣde. ac wê nellað nâ mâre be ðisum hêr sprecan.
Sunt igitur personae uerborum tres þrŷ hâdas synt worda. se forma hâd ys, þe sprecð be him sylfum âna ðus: dico ic secge, oððe mid ôþrum mannum on menigfealdum getele: dicimus wê secgað. se ôðer hâd is, þe se forma sprecð tô: dicis þû segst, oþþe menigfealdlîce dicitis gê secgað. se þridda hâd ys, be þâm ðe se forma hâd sprecð tô ðâm ôðrum hâde: dicit hê segð, oððe menigfealdlîce dicunt hî secgaþ. se forma hâd and se ôðer sprecað him betwŷnan and synd andwerde and geendode, sôþlîce se þridda hâd nys nâ andweard nê geendod, and forðî hê nymð him hwîlon tô fultume pronomen naman speljend: ille dicit. ealle ðrŷ hî magon êac him tô genyman naman speljende: ego lego ic rǣde, tu legis þû rǣtst, ille legit hê rǣt. naman sôðlîce bêoð ǣfre on ðâm ðriddan hâde: rex equitat se cyningc rît, episcopus docet se bisceop lǣrþ, and swâ on eallum casum, bûton uocatiuus, sê ðe byð ǣfre on ðâm ôðrum hâde: o puer, lege êalâ ðû cild, rǣd. êac se nominatiuus mæg bêon on ðâm ôðrum hâde, gyf ðǣr byð pronomen betwux: lego ego priscianus ic priscianus rǣde; legis tu puer þû cild rǣdst. nama mæg bêon êac on ðâm forman hâde on ðâm worde, ðe getâcnað edwiste: priscianus sum ic eom priscianus, and ealswâ on ðâm wordum, ðe clypunge getâcnjað: priscianus uocor ic eom gecîged priscianus, priscianus nominor ic eom genemned priscianus, priscianus nuncupor ic eom gehâten priscianus. manega word synd, þe ne magon habban þâ twegen forman hâdas, ac habbað þone þriddan: tinnit swêgð, pluit hit rînþ, tonat hit ðunrað, fulminat hit lîht, ningit hit snîwð, grandinat hit hagelað, gelat hit frŷst. ealswâ be nŷtenum: canis latrat hund byrcð, lupus ululat wulf ðŷtt, equus hinnit hors hnǣgð, bos mugit oxa hlêwð, ouis balat scêp blǣt, sus grunnit swîn grunað et similia. þâs word and ðyllîce man mæg cweðan, gif man wyle, ongeân gecynde on eallum þrîm hâdum, ac hit byð swîðe dyslîc, þæt se man beorce oððe blǣte.
Numerus accidit uerbis uterque, singularis et pluralis getel gelimpð wordum ǣgðer gê ânfeald gê menigfeald. ânfeald getel byð on ânum: lego ic rǣde, and menigfeald tô manegum: legimus wê rǣdað, et cetera.
Coniugationes uerborum quattuor sunt secundum priscianum. coniugatio uerborum ys worda geðêodnys, and þǣra sind fêower æfter priscianes tǣcinge. naman habbað fîf declinationes, and word habbað fêower coniugationes. declinatio mæg bêon gecweden gebîgednys, forðan ðe on ðǣre bêoð ðâ naman gebîgede fram case tô case. coniugatio mæg bêon gecweden geðêodnys, forðan ðe on ðǣre bêoð manega word geðêodde on ânre declinunge.
Sêo forme coniugatio ys, þe macað ðone ôðerne hâd on langne as: amo ic lufige, amas ðû lufast, amat hê lufaþ; et pluraliter amamus wê lufjað, amatis gê lufjað, amant hî lufjað. eodem modo, id est, indicatiuo on ðâm ylcan gemete, þæt ys, gebîcnigendlîcum praeterito tempore inperfecto forðgewitenre tîde unfulfremedre amabam ic lufode, amabas ðû lufodest, amabat hê lufode; et pluraliter amabamus wê lufodon, amabatis gê lufodon, amabant hî lufodon. eodem modo tempore praeterito perfecto amaui ic lufode fulfremedlîce, amauisti þû lufodest, amauit hê lufode; et pluraliter amauimus wê lufodon, amauistis gê lufedon, amauerunt uel amauere hî lufodon. eodem modo tempore praeterito plusquamperfecto amaueram ic lufode gefyrn, amaueras ðû lufodest, amauerat hê lufode; et pluraliter amaueramus wê lufodon, amaueratis gê lufodon, amauerant hî lufedon. eodem modo on ðâm ylcan gemete futuro tempore on tôweardre tîde amabo ic lufige gyt tô dæg oððe tô merjen, amabis þû lufast, amabit hê lufað; et pluraliter amabimus wê lufjað, amabitis gê lufjað, amabunt hî lufjað. imperatiuo modo on bebêodendlîcum gemete tempore praesenti on andwerdre tîde ad secundam et nomen_tertiam personam tô ðâm ôðrum hâde and tô ðâm ðriddan ama lufa ðû, amet lufige hê; et pluraliter amemus lufjon wê, amate lufige gê, ament lufjon hî. eodem modo tempore futuro amato tu lufa ðû gyt, amato ille lufige hê; et pluraliter amemus lufige wê, amatote lufige gê, amanto lufjon hî. optatiuo modo gewîscendlîcum gemete praesenti tempore et praeterito inperfecto utinam amarem êalâ gif ic lufode nû oððe ǣr, utinam amares êalâ gif ðû lufodest, utinam amaret êalâ gif hê lufode; et pluraliter utinam amaremus êalâ gif wê lufodon, utinam amaretis êalâ gif gê lufedon, utinam amarent êalâ gif hî lufodon. eodem modo tempore praeterito perfecto et plusquamperfecto utinam amauissem êalâ gif ic lufode fulfremedlîce oððe gefyrn, utinam amauisses êalâ gif ðû lufodest, utinam amauisset êalâ gif hê lufode; et pluraliter utinam amauissemus êalâ gif wê lufodon; utinam amauissetis êalâ gif gê lufodon, utinam amauissent êalâ gif hî lufodon. eodem modo tempore futuro utinam amem forgife god, þæt ic lufige gyt, utinam ames þæt ðû lufige, amet þæt hê lufige; et pluraliter utinam amemus forgyfe god, þæt wê lufjon gyt, ametis þæt gê lufjon, ament þæt hî lufjon. subiunctiuo modo underðêodendlîcum gemete tempore praesenti cum amem þonne ic nû lufige, cum ames þonne ðû lufast, cum amet þonne hê lufað; et pluraliter cum amemus ðonne wê nû lufjað, cum ametis þonne gê lufjað, cum ament þonne hî lufjað. eodem modo tempore praeterito inperfecto cum amarem þâ ðâ ic lufode hwæt hwega, cum amares ðâ ðâ ðû lufodest, cum amaret þâ ðâ hê lufode; et pluraliter cum amaremus þâ ðâ wê lufodon, cum amaretis þâ þâ gê lufodon, cum amarent þâ ðâ hî lufodon. eodem modo tempore praeterito perfecto cum amauerim þâ ðâ ic lufode fulfremedlîce, amaueris þâ ðâ ðû lufodest, amauerit þâ ðâ hê lufode; et pluraliter cum amauerimus þâ ðâ wê lufodon, amaueritis þâ ðâ gê lufodon, amauerint ðâ ðâ hî lufodon. eodem modo tempore praeterito plusquamperfecto cum amauissem þâ ðâ ic lufode gefyrn, amauisses þâ ðâ ðû lufodest, amauisset þâ ðâ hê lufode; et pluraliter cum amauissemus þâ ðâ wê lufodon, amauissetis þâ ðâ gê lufedon, amauissent þâ ðâ hî lufedon. eodem modo tempore futuro cum amauero þonne ic lufige gyt, cum amaueris þonne þû lufast gyt, cum amauerit ðonne hê lufað gyt; et pluraliter cum amauerimus þonne wê lufjað gyt, amaueritis ðonne gê lufjað gyt, amauerint þonne hî lufjað gyt. infinitiuo modo ungeendigendlîcum gemete numeris et personis on getelum and on hâdum tempore praesenti et praeterito inperfecto amare lufjan, praeterito perfecto et plusquamperfecto amasse uel amauisse lufjan. infinitiuus ys ungeendigendlîc, ac dô ðǣr tô getel and hâd and tîde, þonne byð hit geendod sprǣc: amare uolo ic wylle nû lufjan; amare uolebam ic wolde lufjan; sciui te aliquando amasse deum ic wiste, þæt ðû hwîlon lufodest god. futuro amatum ire uel amaturum esse lufjan; uis amatum ire wylt ðû faran lufjan; uenatum pergo ic fare huntjan; uis doctum ire wylt ðû gân leornjan; lectum pergit hê gǣð rǣdan; bibitum pergo ic gange drincan; et cetera. þæt syxte gemet gǣð ofer ealle þâ ôðre fîf gemetu and nimð ǣfre þone þriddan hâd of ðâm passiuum: amatur; amatur a me ic lufige, amabatur a me ic lufode and swâ forð, ac hit nis nâ swîðe gewunelîc on lêdensprǣce nê hûru on englisc. quinque participalia uerba ueniunt a uerbo actiuo fîf dǣlnymendlîce word cumað of ðâm dǣdlîcum worde: amandi tô lufigenne, amando lufigende, amandum tô lufigenne, amatum wê sǣdon ǣr, amatu mid lufe. wê secgað þâs word gewislîcor: tempus est arandi hit ys tîma tô erigenne, arando proficio erigende ic geðêo, legendo doceo rǣdende ic tǣce, arandum est mihi mê ys to erigenne, legendum est nobis ûs ys tô rǣdenne, habes agros ad arandum hæfst ðû æceras tô erigenne, commoda mihi librum ad legendum lǣne mê ðâ bôc tô rǣdenne. amatum wê sǣdon ǣr. amatu byð geset for naman for ablatiuum, swâswâ priscianus âwrât: nec uisu facilis nec dictu affabilis ulli nys hit nânum êaðe on gesihðe nê on cwyde âsecgendlîc. ðâs fîf word synd swîðe wunderlîce and âwendað hî tô eallum hâdum and tô eallum tîdum and tô ǣgðrum getele and tô eallum cynnum: amando patrem, amando matrem, amando fratres et cetera. ðâs fîf word synd gehâtene participalia, forðan ðe hî synd gelîce dǣl nymendum on gebîgedum casum. hî synd êac gecwedene gerundia of ðâm worde gero ic bere, forðan ðe hî berað manega andgytu. hî synd êac gehâtene sopina. sopinum ys ûpp âwend, and hî synd ûp âwende and brâde, forðan ðe hî underfôð fela andgytu, swâswâ wê hêr beforan sǣdon. duo participia ueniunt a uerbo actiuo twegen dǣl nymende cumað of ðâm dǣdlîcum worde, praesentis temporis, ut amans: andwerdre tîde ys amans lufigende; futuri temporis, ut amaturus: tôwerdre tîde ys amaturus. manducans est hê ys etende, legens est hê ys rǣdende; lecturus sum cras ic sceal rǣdan tô merigen, lecturus es þû scealt rǣdan, lecturus est hê sceal rǣdan, lecturi sunt hî sceolon rǣdan; et cetera.
Ǣlc ðâra worda, þe ðus gâð, bêo hit actiuum, bêo hit neutrum, ǣlc ðǣra ys ðǣre forman declinunge. þêos forme coniugatio macað hyre praeteritum perfectum on fêower wîsan.
Sume hî macjað on aui: amo ic lufige, amaui ic lufode, amatum gelufod, and byð ǣfre se a lang on lêdensprǣce. ealswâ gâð þâs: beo ic weligje, beaui ic welegode, beatum gewelgod; lanio ic tôtere; hio ic gynje; inchoo ic ongynne, inchoaui; uacuo ic æmtige; turbo ic gedrêfe; sudo ic swǣte; nauigo ic rôwe; triumpho ic sigerje; flo ic blâwe, flaui; armo ic gewǣpnige; orno ic gefrætwige; no ic swymme, naui; nato ic swymme; palpo ic grâpige; sedo ic gestylle; tenuo ic gewanige oððe ic dô sum ðing ðinre; laboro ic swince; aro ic erige; cribro ic syfte; quasso ic tôcwŷse; calco ic trede; ambulo ic gange; praecipito ic sceûfe; uexo ic drecce; euangelizo ic godspellige. ealle ðâs word and mâ macjað heora praeteritum on aui and sopinum on atum.
Se ôðer praeteritum is on twâm stafum, ui: frico ic gnîde, fricui ic gnâd, frictum gegniden; seco ic forceorfe, secui, sectum; mico ic scîmige, micui (nys hêr nân sopinum); domo ic temige, domui, domitum; sono ic swêge, sonui, sonitum; tono ic tonige, tonui, tonitum; ueto ic forbêode, uetui, uetitum; crepo ic tôberste, crepui, crepitum. sume macjað on twâ wîsan: plico ic fealde, plicui uel plicaui ic fêold, plicitum uel plicatum gefealden. ealswâ gǣð implico ic on befealde, replico ic ongeân fealde, complico ic samod fealde, explico ic fulfealde, applico ic tô fealde oððe ic gelende mid scipe. þâ ðe bêoð mid naman gefêgede, þâ macjað praeteritum on aui and sopinum on atum: duplico ic twŷfylde, duplicaui, -catum; triplico ic ðrŷfylde, -caui, -catum; multiplico ic menigfylde, -caui, -catum. cubo ic hlynige, cubui, cubitum. neco ic nǣce oððe ic âcwelle gǣð êac on twâ wîsan: necui uel necaui, nectum uel necatum.
Se ðridda praeteritum gǣð þus: iuuo ic fultumige, iuui ic fultumode, iutum gefultumod, and of ðâm gefêged adiuuo ic fultumige, adiuui, adiutum; lauo ic ðwêa, laui ic ðwôh, lautum âðwogen. sume cweðað lotum oððe lauatum.
Sêo fêorðe praeteritum gǣð þus: sto ic stande, steti ic stôd, statum gestanden; do ic gyfe, dedi ic geaf, datum forgyfen, and of ðisum gefêgede resto ic bêo tô lâfe oððe ic ætstande, restas, restiti, restitum; consto ic samod stande, constiti, constitum; praesto ic getîðige, praestiti, praestitum. ealswâ persto ic ðurhwunige; adsto ic æt stande; absto ic fram stande: circumdo ic embedô oððe ic ymbgange, circumdedi, circumdatum. þâ ôðre synd ðǣre ðriddan geðêodnysse.
Amor ic eom gelufod ys passiuum, swâ wê ǣr cwǣdon, amaris þû eart gelufod, amatur hê ys gelufod; et pluraliter amamur wê synt gelufode, amamini gê synd, amantur hî synd. praeterito inperfecto amabar ic wæs gelufod, amabaris ðû wǣre, amabatur hê wæs; et pluraliter amabamur wê wǣron gelufode, amabamini gê wǣron, amabantur hî wǣron. praeterito perfecto amatus sum uel amatus fui ic wæs fulfremedlîce gelufod, amatus es uel fuisti þû wǣre, amatus est uel fuit hê wæs; et pluraliter amati sumus uel amati fuimus wê wǣron gelufode, amati estis uel fuistis gê wǣron, amati sunt uel fuerunt uel fuere hî wǣron gelufode. praeterito plusquamperfecto amatus eram uel amatus fueram ic wæs gefyrn gelufod, amatus eras uel fueras ðû wǣre, amatus erat uel fuerat hê wæs; et pluraliter amati eramus uel fueramus wê wǣron gefyrn gelufode, amati eratis uel fueratis gê wǣron, amati erant uel fuerant hî wǣron. tempore futuro amabor ic bêo gelufod gyt, amaberis ðû bist, amabitur hê byð; et pluraliter amabimur wê bêoð gelufode gyt, amabimini gê bêoð, amabuntur hî bêoð gelufode. imperatiuo modo amare sŷ ðû gelufod, ametur sŷ hê gelufod; et pluraliter amemur bêon wê gelufode, amamini bêon gê gelufode, amentur bêon hî gelufode. tempore futuro amator tu sŷ ðû gelufod, amator ille sŷ hê gelufod; et pluraliter amemur bêon wê gelufode, amaminor bêon gê gelufode, amantor bêon hî. optatiuo modo tempore praesenti et praeterito inperfecto utinam amarer êalâ gif ic wǣre gelufod, utinam amareris êalâ gif ðû wǣre gelufod, utinam amaretur êalâ gif hê wǣre gelufod; et pluraliter utinam amaremur êalâ gif wê wǣron gelufode, utinam amaremini êalâ gif gê wǣron, utinam amarentur êalâ gif hî wǣron. praeterito perfecto et plusquamperfecto utinam amatus essem uel amatus fuissem êalâ gif ic wǣre fulfremedlîce gelufod oððe gefyrn, utinam amatus esses uel fuisses êalâ gif ðû wǣre, utinam amatus esset uel fuisset êalâ gif hê wǣre; et pluraliter utinam amati essemus uel fuissemus êalâ gif wê wǣron gelufode fulfremedlîce oððe gefyrn, utinam amati essetis uel fuissetis êalâ gif gê wǣron, utinam amati essent uel fuissent êalâ gif hî wǣron gelufode. tempore futuro utinam amer êalâ gif ic bêo gelufod gyt, utinam ameris êalâ gif ðû byst, utinam ametur êalâ gif hê byð; et pluraliter utinam amemur êalâ gyf wê bêoð gelufode gyt, utinam amemini êalâ gyf gê bêoð, utinam amentur êalâ gyf hî bêoð. subiunctiuo modo cum amer þonne ic eom nû gelufod, cum ameris þonne ðû eart, cum ametur þonne hê ys; et pluraliter cum amemur þonne wê nû synd gelufode, cum amemini þonne gê synd, cum amentur þonne hî synd. praeterito inperfecto cum amarer þâ þâ ic wæs gelufod, cum amareris þâ ðâ ðû wǣre, cum amaretur þâ ðâ hê wæs; et pluraliter cum amaremur þâ ðâ wê wǣron gelufode, cum amaremini þâ ðâ gê wǣron gelufode, cum amarentur þâ ðâ hî wǣron. praeterito perfecto cum amatus sim uel amatus fuerim þâ ðâ ic wæs fulfremedlîce gelufod, cum amatus sis uel fueris þâ ðâ ðû wǣre gelufod, cum amatus sit uel fuerit þâ þâ hê wæs gelufod; et pluraliter cum amati simus uel fuerimus þâ ðâ wê wǣron gelufode, cum amati sitis uel fueritis þâ ðâ gê wǣron gelufode, cum amati sint uel fuerint ðâ ðâ hî wǣron. praeterito plusquamperfecto cum amatus essem uel fuissem þâ ðâ ic wæs gefyrn gelufod, cum amatus esses uel fuisses þâ ðâ ðû wǣre gelufod, cum amatus esset uel fuisset þâ ðâ hê wæs gelufod; et pluraliter cum amati essemus uel amati fuissemus þa ðâ wê wǣron gefyrn gelufode, cum amati essetis uel fuissetis þâ ðâ gê wǣron gelufode, cum amati essent uel fuissent þâ ðâ hî wǣron gelufode. eodem modo tempore futuro cum amatus ero uel amatus fuero þonne ic bêo gelufod gyt, cum amatus eris uel fueris þonne ðû byst gelufod, cum amatus erit uel fuerit þonne hê byð; et pluraliter cum amati erimus uel amati fuerimus þonne wê bêoð gelufode gyt, cum amati eritis uel fueritis þonne gê bêoð gelufode, cum amati erint uel fuerint þonne hî bêoð gelufode. infinitiuo modo amari bêon gelufod, amari uolo ic wylle bêon gelufod, amari uolumus wê wyllað bêon gelufode. praeterito perfecto et plusquamperfecto amatum esse uel amatum fuisse. ic secge nû gewislîcor: olim uolui te amatum esse uel fuisse gefyrn ic wolde, þæt ðû wǣre gelufod; and swâ tô eallum hâdum. futuro tempore amatum iri bêon gelufod, uis amatum iri wylt ðû bêon gelufod, amatum iri uolo ic wylle bêon gelufod. duo participia ueniunt a uerbo passiuo twegen dǣl nymende cumað of ǣlcum ðrôwjendlîcum worde, praeteriti temporis forðgewitenre tîde amatus gelufod, futuri temporis tôwerdre tîde amandus sê ðe sceal bêon gelufod; amandus est ille hê ys tô lufigenne et cetera.
Ðus gâð êac ealle þâ word, þe synd gecwedene communia oððe deponentia, þissere geðêodnysse. commune uerbum ys osculor ic cysse, oscularis ðû cyst, osculatur hê cyst, and swâ forð. praeteritum perfectum osculatus sum ic cyste et cetera. ealswâ criminor ic leahtrje, praeteritum criminatus sum ic leahtrode; ortor ic tyhte, ortatus sum; auxilior ic fultumige, auxiliatus sum; adulor ic lyffette; abhominor ic onscunige; detestor ic onscunige; calumnior ic êhte mid têonan; dominor ic gewylde mid hlâfordscipe; frustror ic âîdlige; consolor ic gefrêfrige; scrutor ic smêage. priscianus cwæð, þæt ðâs word and ðyllîce habbað twâ getâcnunga, dǣde and þrôwunge, and ealle hî macjað heora praeteritum on atus: scrutatus sum et cetera. þâs ôðre synd deponentia, and hî getâcnjað dǣde: miror ic wundrige, miraris ðû wundrast, miratur hê wundrað; et pluraliter miramur wê wundrjað, miramini gê wundrjað, mirantur hî wundrjað. ealswâ glorior ic wuldrige, meditor ic smêage, sciscitor ic befrîne, uociferor ic hrŷme, contemplor ic ymbwlâtige, uagor ic wôrige, fabulor ic spellige, causor ic sprece stîðlîce for sumon intingan, gratulor ic blîssige, percunctor ic âxige, opinor and suspicor ic wêne, for ic sprece (faris ðû sprecst), laetor ic blîssige, praelior ic feohte, aduersor ic ðwyrige oððe ic wiðerige, imitor ic geefenlǣce, peregrinor ic wræcsîðige, rimor ic smêage, epulor ic wistfullige, dignor ic gemedemige, philosophor ic ûðwitige oððe ic smêage embe wîsdôm, testificor ic sêðe, ueneror ic ârwurðige, precor ic bidde, furor ic stele, recordor ic gemune, piscor ic fixje, aucupor ic fuglje, altercor ic cîde, mercor and negotior ic mangige, lucror ic gestrŷne, morigeror ic leornige þêawas, melioror ic betrige, uerecundor mê sceamað, moderor ic gemetegje, zelor ic andige, moror ic latige on sumre stôwe oððe ic elcige. þâs word macjað heora praeteritum on atus: miratus sum ic wundrode tô werlîcum hâde, mirata sum tô wîflîcum hâde, miratum tô nâðrum cynne. furatus est uir bouem se ceorl forstæl ǣnne oxan, furata est mulier, furatum est mancipium; et cetera.
Þâ word, þe genymað on praeteritum ui and næfdon æt fruman þone u (amo, amaui), þâ habbað hwîlon sincopam, þæt ys, wanunge, on ðâm ôðrum hâde and on ðâm þriddan: amaui, amauisti uel amasti (hêr ys se ui awege), amauistis uel amastis, amauerunt uel amarunt. ealswâ neo ic spinne, neui ic span, neuisti uel nesti ðû spunne, neuistis uel nestis gê spunnon, neuerunt uel nerunt hî spunnon. ac hit ne byð nâ swâ, gif se u byð æt fruman on ðâm worde: lauo ic ðwêa, laui, lauisti. ne miht þû nâ cweðan hêr lasti.
Sêo ôðer coniugatio ys ful êaðcnǣwe, forðan ðe ǣlc ðâra worda, þe geendað on eo, and se ôðer hâd on es, ys þǣre ôðre geðêodnysse. doceo ic lǣre, doces þû lǣrst, docet hê lǣrð; et pluraliter docemus wê tǣcað, docetis gê tǣcað, docent hî tǣcað. eodem modo tempore praeterito inperfecto docebam ic tǣhte, docebas ðû tǣhtest, docebat hê tǣhte; et pluraliter docebamus wê tǣhton, docebatis gê tǣhton, docebant hî tǣhton. praeterito perfecto docui ic tǣhte, docuisti þû tǣhtest, docuit hê tǣhte; et pluraliter docuimus wê tǣhton, docuistis gê tǣhton, docuerunt uel docuere hî tǣhton. praeterito plusquamperfecto docueram ic tǣhte gefyrn, docueras þû tǣhtest, docuerat hê tǣhte; et pluraliter docueramus wê tǣhton, docueratis gê tǣhton, docuerant hî tǣhton. tempore futuro docebo ic tǣce gyt tô dæg oððe sume dæg; docebis ðû tǣhst, docebit hê tǣhð; et pluraliter docebimus wê tǣcað, docebitis gê tǣcað, docebunt hî tǣcað. inperatiuo modo bebêodendlîcum gemete tempore praesenti on andwerdre tîde ad secundam et tertiam personam tô ðâm ôðrum hâde and tô ðâm ðriddan doce tǣc ðû, doceat tǣce hê; et pluraliter doceamus tǣcon wê, docete tǣce gê, doceant tǣcon hî. tempore futuro doceto tu tǣc ðû, doceto ille tǣce hê; et pluraliter doceamus tǣce wê, docetote tǣce gê, docento tǣcon hî. optatiuo modo utinam docerem êalâ gif ic tǣhte nû oððe hwêne ǣr, utinam doceres êalâ gif ðû tǣhtest, utinam doceret êalâ gif hê tǣhte; et pluraliter utinam doceremus êalâ gif wê tǣhton, utinam doceretis êalâ gif gê tǣhton, utinam docerent êalâ gif hî tǣhton. praeterito perfecto et plusquamperfecto utinam docuissem êalâ gif ic tǣhte fulfremedlîce oððe gefyrn, utinam docuisses êalâ gif ðû tǣhtest, utinam docuisset êalâ gif hê tǣhte; et pluraliter utinam docuissemus êalâ gif wê tǣhton, utinam docuissetis êalâ gif gê tǣhton, utinam docuissent êalâ gif hî tǣhton. tempore futuro utinam doceam êalâ gif ic tǣce gyt, utinam doceas êalâ gif ðû tǣcst, utinam doceat êala gif hê tǣcð; et pluraliter utinam doceamus êalâ gif we tǣcað gyt, utinam doceatis êalâ gif gê tǣcað, utinam doceant êalâ gif hî tǣcað. subiunctiuo modo underðêodendlîcum gemete cum doceam þonne ic tǣce nû, cum doceas ðonne ðû tǣcst, cum doceat þonne hê tǣcð; et pluraliter cum doceamus ðonne wê tǣcað, cum doceatis þonne gê tǣcað, cum doceant þonne hî tǣcað. praeterito inperfecto cum docerem þâ ðâ ic tǣhte lytle ǣr, cum doceres þâ ðâ ðû tǣhtest, cum doceret ðâ ðâ hê tǣhte; et pluraliter cum doceremus þâ ðâ wê tǣhton, cum doceretis þâ ðâ gê tǣhton, cum docerent þâ ðâ hî tǣhton. praeterito perfecto cum docuerim þâ ðâ ic tǣhte fulfremedlîce, cum docueris ðâ ðâ ðû tǣhtest, cum docuerit þâ ðâ hê tǣhte; et pluraliter cum docuerimus þâ ðâ wê tǣhton, cum docueritis þâ ðâ gê tǣhton, cum docuerint þâ ðâ hî tǣhton. praeterito plusquamperfecto cum docuissem þâ ðâ ic tǣhte gefyrn, cum docuisses þâ ðâ ðû tǣhtest, cum docuisset þa ðâ hê tǣhte; et pluraliter cum docuissemus þâ ðâ wê tǣhton gefyrn, cum docuissetis þâ ðâ gê tǣhton, cum docuissent ðâ ðâ hî tǣhton. tempore futuro cum docuero þonne ic tǣce gyt sume dæg, cum docueris þonne ðû tǣcst, cum docuerit ðonne hê tǣcð; et pluraliter cum docuerimus þonne wê tǣceað gyt, cum docueritis þonne gê tǣceað, cum docuerint þonne hî tǣceað. infinitiuo modo docere tǣcean; docere uolo ic wylle nû tǣcean; docere uolebam ic wolde nû ǣr tǣcean; docere uolumus wê wyllað tǣcan. praeterito perfecto et plusquamperfecto docuisse tǣcan; uidi aliquando te docuisse pueros ic geseah hwîlon ðê tǣcan ðâm cildum. futuro tempore doctum ire uel docturum esse; uideo te doctum ire ic gesêo, þæt ðû gǣst tǣcan; uideo te docturum esse ic gesêo, þæt ðû wylt tǣcan. inpersonali modo docetur. þis gemet gǣð ofer ealle ðâ ôðre ǣfre on ðâm ðriddan hâde and behôfað, þæt man ðǣr tô dô subauditionem et personam, þæt ys, underhlystunge and hâd. docetur, subaudis a me: ic tǣce. subaudis ys word: subaudio ic underhlyste, subaudis ðû underhlyst, subaudit hê underhlyst. praeterito inperfecto docebatur a te ðû tǣhtest nû ǣr. praeterito perfecto doctum erat a nobis wê tǣhton and swâ forð. infinitiuo modo doceri a me uolo ic wylle tǣcan; doceri a nobis uolumus wê wyllað tǣcan. ac ðises gemetes nys nân nêod. gerundia uel participalia uerba sunt haec: docendi, docendo, docendum, doctum, doctu. tempus est docendi tîma hyt ys tô tǣcenne, docendo loquor tǣcende ic sprece, docendum est mihi mê ys tô tǣcenne, habes pueros ad docendum hæfst ðû cild tô lǣrenne, uis doctum ire wylt ðû gân tǣcan, doctu ueni fram lâre ic côm. þâs word magon tô eallum hâdum and tô eallum tîdum and tô ǣgðrum getele and tô ǣlcum cynne: multum ipse laborat docendo pueros swîðe hê swincð tǣcende ðâm cildum, ipsa monialis uigilat docendo puellas sêo mynecene wacað tǣcende ðâm mǣdencildum, legendo docetur uir et legendo docetur mulier. and hî underfôð praepositiones, þæt synd foresetnyssa, in and ad: in conuertendo dominus captiuitatem sion, ad legendum et cetera. eft, ðonne hî bêoð naman, ðonne nimað hî him gelîce casus. amanda uirtus lufigendlîc miht, amandae uirtutis lufigendlîcere mihte, in pascendis gregibus on læswigendum êowdum, ad audiendam uocem tô gehŷrendlîcere stemne and fela ôðre. duo participia ueniunt a uerbo actiuo twegen dǣlas, ðe synd gecwedene dǣl nimende, cumað of ðâm dǣdlîcum worde, praesentis temporis docens tǣcende, futuri temporis docturus sum cras pueros ic wylle tǣcan tô merigen þâm cildum.
Ðus gâð ealle ðâ word, þe geendjað on eo on ðâm forman hâde and on ðâm ôðrum hâde on langne es: habeo ic hæbbe, habes ðû hæfst, habet hê hæfð. ðêos coniugatio macað hire praeteritum perfectum on six wîsan.
I. Sêo forme praeteritum geendað on ui: fleo ic wêpe, fles ðû wêpst, fleui ic wêop, fletum gewôpen. eallswâ defleo ic bewêpe, defleui, defletum; neo ic spinne, neui, netum; impleo ic gefylle; compleo ic fullfylle; suppleo ic fylle; oleo ic wexe oððe ic stême, oleui, oletum oððe olui, olitum; aboleo ic âdylegige, aboleui, aboletum oððe abolui, abolitum. ðâ ôðre macjað praeteritum on eui and sopinum on etum: deleo ic âdylegige, deleui ic âdylegode, deletum âdilegod; of ðâm is gecweden letum dêað, þe âdylegað lîf.
II. Sêo ôðer praeteritum geendað on u.i: doceo ic tǣce, docui; habeo ic hæbbe, habui ic hæfde, habitum gehæfd; prohibeo ic forbêode, prohibui ic forbêad, prohibitum forboden; exhibeo ic gearcige, exhibui, exhibitum; adhibeo ic tô nime, adhibui, adhibitum; praebeo ic gearcige, praebui, praebitum; taceo ic sûwige, tacui, tacitum; conticeo ic samod sûwige, conticui, conticitum; moneo ic mynegige, monui, monitum. sciendum est, quod neutra uerba deficiunt in sopino is tô witenne, þæt ðâ word, ðe synd neutra gehâtene, âteorjað on ðus gerâdum sopinum. caleo ic wearmige, calui; nis ðǣr nân sopinum. eallswâ tepeo ic wlacige, tepui; horreo ic onðracige, horrui; candeo ic scîne, candui; studeo ic gecnyrdlǣce, studui; frondeo ic grôwe, frondui; splendeo ic scîne, splendui; rubeo ic rêadige, rubui; palleo ic blâcige, pallui; pareo ic gehŷrsumige, parui; iaceo ic licge, iacui; caneo ic hârige, canui; floreo ic blôwe, florui; uireo ic grôwe, uirui; areo ic forsêarige, arui; calleo, id est, callidus fio ic bêo pætig, callui; excelleo ic oferstîge, excellui (þis word byð êac gecweden excello, excellis, þǣre ðriddan); stupeo ic wafige, stupui; langueo ic âdlige, langui; uigeo ic strangige oððe geðêo, uigui; rigeo ic stîfige, rigui; egeo ic wædlige, egui; indigeo ic beþearf, indigui. careo ic ðolige sumes ðinges, carui: on ðisum worde mæg bêon sopinum caritum and participium cassus and futurum cariturus. timeo ic ondrǣde, timui, næfð nǣnne sopinum nê metuo ic ondrǣde, metui. teneo ic healde, tenui, hæfð sopinum tentum; censeo ic dême oððe ic âsmêage, censui, censum; absorbeo ic forswelge, absorbui, absorptum.
III. Sêo ðridde praeteritum geendað on si: suadeo ic tyhte, suasi ic tyhte, suasum getyht; rideo ic hliche, risi, risum; ardeo ic byrne, arsi, arsum; indulgeo ic forgyfe oððe miltsige, indulsi, indulsum oððe indultum; algeo ic côlige, alsi, alsum; mulgeo ic melce, mulsi, mulsum oððe mulctum; fulgeo ic scîne, fulsi, fulsum; tergeo uel tergo ic wîpige, tersi, tersum; turgeo ic tôswelle, tursi, tursum; urgeo ic ðrafige, ursi (ursum is bera: hic ursus þes bera, hunc ursum); torqueo ic wrîðe, torsi, tortum, ac ðâ ealdan cwǣdon torsum; of ðâm gefêged distorqueo ic tôwrîðe, distorsi, distortum; contorqueo ic samod þrâwe, contorsi, contortum; extorqueo ic of âwringe extorsi, extortum; maneo ic wunige, mansi, mansum; haereo ic tô geðêode oððe ic tô clifige, haesi, haesum, and of ðâm gefêgede on ðâm ylcan andgyte adhaereo, inhaereo; iubeo ic hâte, iussi ic hêt, iussum; et similia.
IIII. Sêo fêorðe praeteritum geendað on xi: lugeo ic hêofige, luxi, luctum; frigeo ic bêo ofcalen, frixi, frictum; augeo ic geŷce, aucxi, auctum.
V. Sêo fîfte praeteritum âwent ðone eo on i: moueo ic styrige, moui ic âstyrede, motum âstyred; uoueo ic behâte, uoui, uotum; foueo ic beðige, foui, fotum; faueo ic fultumige, faui, fautum (forðan ðe fatum byð of ðâm worde for, faris); caueo ic warnige, caui, cautum (catum is ôðer ðing); paueo ic forhtige, paui; conniueo ic wincige, conniui; ferueo ic wealle, ferui; ac hî nabbað nǣnne sopinum; cieo ic gelaðige, ciui, citum; uideo ic gesêo, uidi, uisum; and of ðâm gefêgede praeuideo ic forescêawige, praeuidi, praeuisum; inuideo ic andige, inuidi, inuisum; sedeo ic sitte, sedi, sessum on twâm essum; and of ðâm gefêgede possideo ic geâgnige, possedi, possessum; obsideo ic ymbsitte, obsedi, obsessum; eallswâ insideo ic onsitte, subsideo ic undersitte, resideo ic ûpp sitte oððe ic eft sitte; strideo oððe strido ic cearcige oððe ic gristbitige, stridi; respondeo ic andswarige, respondi, responsum; prandeo ic gereordige, prandi, pransum.
VI. Sêo syxte praeteritum gǣð ðus: tondeo ic efesige oððe ic scere scêp oððe hors, totondi, tonsum; mordeo ic bîte, momordi, morsum; spondeo ic behâte oððe ic beweddige, spopondi, sponsum (of ðâm cymð sponsus brŷdguma); pendeo ic hangige, pependi, pensum. ac hî ne gâð nâ ðus, gyf hî bêoð gefêgede: suspendo ic âhô, suspendi ic âhêngc, suspensum; detondeo ic of âefesige, detondi; et cetera.
Sume word geendjað on eo on ðâm forman hâde, ac hî ne geendjað on es on ðâm ôðrum hâde, forðan ðe hî gâð æfter ðǣre forman coniugatione, nâ æfter ðǣre ôðre: meo ic fare, meas ðû færst, meat hê færð; beo ic gegôdige sumne, beas; creo ic gescyppe, creas; screo ic hrǣce oððe spǣte; laqueo ic fô mid grine, laqueas; nauseo mê wlatað, nauseas; enucleo ic âspyrige, enucleas; calceo uel calcio ic scôge mê, calceas uel calcias. âne twâ word synd ðǣre fêorðan geðêodnysse: eo ic gange, is ðû gǣst; queo ic mæg, quis ðû miht.
Doceor ic eom gelǣred, doceris ðû eart gelǣred, docetur hê is gelǣred (þæt englisc gǣð, swâswâ þæt ôðer, hêr bæftan); et pluraliter docemur, docemini, docentur. eodem modo tempore praeterito inperfecto docebar, docebaris, docebatur; et pluraliter docebamur, docebamini, docebantur. eodem modo tempore praeterito perfecto doctus sum, doctus es, doctus est; et pluraliter docti sumus, docti estis, docti sunt. et ulteriori modo and on ðâm ŷttran gemete doctus fui, doctus fuisti, doctus fuit; et pluraliter docti fuimus, docti fuistis, docti fuerunt uel fuere. eodem modo tempore praeterito plusquamperfecto doctus eram, eras, erat; et pluraliter docti eramus, eratis, erant. et ulteriori modo doctus fueram, fueras, fuerat; et pluraliter docti fueramus, fueratis, fuerant. eodem modo tempore futuro docebor, doceberis, docebitur; et pluraliter docebimur, docebimini, docebuntur. imperatiuo modo tempore praesenti ad secundam et tertiam personam docere sî ðû gelǣred, doceatur; et pluraliter doceamur, docemini, doceantur. eodem modo tempore futuro docetor tu, docetor ille; et pluraliter doceamur, doceminor, docentor. optatiuo modo tempore praesenti et praeterito inperfecto utinam docerer, docereris, doceretur; et pluraliter utinam doceremur, doceremini, docerentur. eodem modo tempore praeterito perfecto et plusquamperfecto utinam doctus essem, doctus esses, doctus esset; et pluraliter utinam docti essemus, essetis, essent. et ulteriori modo utinam doctus fuissem, fuisses, fuisset; et pluraliter utinam docti fuissemus, fuissetis, fuissent. eodem modo tempore futuro utinam docear, docearis, doceatur; et pluraliter utinam doceamur, doceamini, doceantur. subiunctiuo modo uel coniunctiuo modo tempore praesenti cum docear, docearis, doceatur; et pluraliter cum doceamur, doceamini, doceantur. eodem modo tempore praeterito inperfecto cum docerer, docereris, doceretur; et pluraliter cum doceremur, doceremini, docerentur. eodem modo tempore praeterito perfecto cum doctus sim, cum doctus sis, cum doctus sit; et pluraliter cum docti simus, cum docti sitis, cum docti sint. et ulteriori modo cum doctus fuerim, cum doctus fueris, cum doctus fuerit; et pluraliter cum docti fuerimus, cum docti fueritis, cum docti fuerint. eodem modo tempore praeterito plusquamperfecto cum doctus essem, cum doctus esses, cum doctus esset; et pluraliter cum docti essemus, cum docti essetis, cum docti essent. et ulteriori modo cum doctus fuissem, fuisses, fuisset; et pluraliter cum docti fuissemus, fuissetis, fuissent. eodem modo tempore futuro cum doctus ero, eris, erit; et pluraliter cum docti erimus, eritis, erunt. et ulteriori modo cum doctus fuero, fueris, fuerit; et pluraliter cum docti fuerimus, fueritis, fuerint. infinitiuo modo, numeris et personis tempore praesenti doceri, praeterito doctum esse uel fuisse, futuro doctum iri. duo participia trahuntur a uerbo passiuo praeteriti temporis et futuri, praeteriti doctus, futuri, ut docendus.
Ealswâ gâð þâ ôðre ðrôwigendlîcan word and deponentia: mereor ic geearnige, mereris ðû geearnast, meretur hê geearnað, and swâ forð; praeteritum merui uel meritus sum ic geearnode; medeor ic gelâcnige, medicatus sum; misereor uel miseror ic gemiltsige, misertus sum; reor ic wêne is defectiuum, þæt is, âteorigendlîc, ratus sum ic wênde; uereor ic anðracige oððe ic wandige, ueritus sum; fateor and confiteor ic andette, confessus sum; polliceor ic behâte, pollicitus sum; tueor ic gescylde mæg bêon commune uerbum, þæt is, gemǣne word; intueor ic on lôcige oððe ic bescêawige, intuitus; et similia.
Lego ic rǣde, legis ðû rǣdst, legit hê rǣt (þêos coniugatio is gecweden correpta, ðæt is, gescyrt, forðan ðe hêo macað hyre imperatiuum on sceortne e: lege rǣd; and eft on infinitiuum byð se e sceort: legere rǣdan; and swâ ealle ðâ word, ðe tô hyre belimpað, scyrtað þone foresǣdan e on ðâm twâm gemetum and on mâ ôðrum, ðonne ðâ ôðre ðrêo coniugationes bêoð ǣfre gelengde); et pluraliter legimus, legitis, legunt. eodem modo tempore praeterito inperfecto legebam, legebas, legebat; et pluraliter legebamus, legebatis, legebant. eodem modo tempore praeterito perfecto legi, legisti, legit; et pluraliter legimus, legistis, legerunt uel legere. eodem modo tempore praeterito plusquamperfecto legeram, legeras, legerat; et pluraliter legeramus, legeratis, legerant. eodem modo tempore futuro legam, leges, leget; et pluraliter legemus, legetis, legent. imperatiuo modo tempore praesenti ad secundam et tertiam personam lege, legat; et pluraliter legamus, legite, legant. eodem modo tempore futuro legito tu, legito ille; et pluraliter legamus, legitote, legunto uel leguntote. optatiuo modo tempore praesenti et praeterito inperfecto utinam legerem, utinam legeres, utinam legeret; et pluraliter utinam legeremus, utinam legeretis, utinam legerent. eodem modo tempore praeterito perfecto et plusquamperfecto utinam legissem, legisses, legisset; et pluraliter utinam legissemus, legissetis, legissent. eodem modo tempore futuro utinam legam, legas, legat; et pluraliter utinam legamus, legatis, legant. coniunctiuo modo tempore praesenti cum legam, cum legas, cum legat; et pluraliter cum legamus, cum legatis, cum legant. eodem modo tempore praeterito inperfecto cum legerem, cum legeres, cum legeret; et pluraliter cum legeremus, cum legeretis, cum legerent. eodem modo tempore praeterito perfecto cum legerim, cum legeris, cum legerit; et pluraliter cum legerimus, cum legeritis, cum legerint. eodem modo tempore praeterito plusquamperfecto cum legissem, cum legisses, cum legisset; et pluraliter cum legissemus, cum legissetis, cum legissent. eodem modo tempore futuro cum legero, cum legeris, cum legerit; et pluraliter cum legerimus, cum legeritis, cum legerint. infinitiuo modo, numeris et personis tempore praesenti legere; praeterito legisse; futuro lectum ire uel lecturum esse. inpersonali modo tempore praesenti legitur; praeterito inperfecto legebatur; et cetera.
Þêos coniugatio macað hire praeteritum on eahta wîsan, swâswâ nân ðǣra ôðra ne dêð.
I. Sêo forme praeteritum gǣð ðus: quiesco ic geswîce oððe ic forlǣte oððe ic mê gereste, quieui, quietum; cresco ic wexe, creui ic weôx, cretum; nosco ic oncnâwe, noui, notum; ignosco ic miltsige, ignoui, ignotum; cognosco ic oncnâwe, cognoui, cognitum; agnosco ic oncnâwe, agnoui, agnitum; pasco ic fêde oððe ic læswige, paui, pastum (of ðâm is nama pastor hyrde); consuesco ic gewunige, consueui, consuetus sum; sino ic geðafige, siui, situm; sterno ic strêwige oððe ic sadelige hors oððe ic beddige, straui, stratum; cerno ic gesêo, creui, cretum; lino ic clǣme, liui, litum; accerso ic gelangige, -siui, -situm; lacesso ic tyrige, lacessiui, lacessitum; pinso ic gearcige hlâf, pinsui, pistum (of ðâm is nama pistor bæcestre); tero ic tôbrŷte, triui, tritum; quaero ic sêce, quaesiui, quaesitum; sero ic sâwe, seui, satum (sero, seras, ic hæpsige is ðǣre forman: seraui; desero ic forlǣte, deserui on ôðre wîsan, desertum; insero ic on besette, inserui, insertum); cupio ic gewilnige, cupiui uel cupii, cupitum; concupio ic samod wilnige, concupiui uel concupii, concupitum; sapio ic wât oððe ic smæcce, sapiui uel sapui, sapitum; peto ic bidde, petiui, petitum.
II. Sêo ôðer praeteritum geendað on ii, ac on ðǣre ne befeallað nâ mâ worda, þonne, ðâ ðe gâð on twâ wîsan: cupio ic gewilnige, cupiui oððe cupii; arcesso ic âflîge mîne fŷnd oððe genyrwige, arcessiui uel arcessii; and byð se ǣrra i ǣfre sceort.
III. Sêo ðridde praeteritum geendað on u.i: imbuo ic tŷ oððe lǣre, imbui ic têah, imbutum, and byð se u lang on ðâm sopinum and sceort on ðâm praeteritum; eallswâ acuo ic hwette, acui, acutum; induo ic mê scrŷde, indui, indutum; exuo ic mê unscrŷde, exui, exutum; innuo ic gebŷcnige, innui, innutum; annuo ic getîðige, annui, annutum; diluo ic âfeormige, dilui, dilutum; polluo ic besmîte, pollui, pollutum; suo ic sywige, sui, sutum; tribuo ic sylle oððe forgyfe, tribui, tributum; statuo ic sette, statui, statutum; minuo ic wanige, minui, minutum; arguo ic ðrêage, argui, argutum. pluo ic rîne macað plui, spuo ic spǣte spui, metuo ic mê ondrǣde metui: þâs ðrêo word nabbað nǣnne sopinum. ruo ic hrêose, rui, rutum, ac se tôwearda participium hæfð i, ruiturus tô hrêosenne, and of ðisum worde gefêgede habbað sceortne u on sopinum: eruo ic âhredde oððe ût âliðige, erui, erutum; diruo ic tôwurpe, dirui, dirutum. pono ic sette, posui, positum, and of ðâm gefêgede subpono ic underlecge, subposui, subpositum; compono ic gefêge, composui, compositum; gigno ic gestrŷne, genui, genitum; uomo ic spîwe, uomui, uomitum; gemo ic geômrige, gemui, gemitum; fremo ic grimette, fremui, fremitum; tremo ic bifige, tremui, tremitum: on eallum ðisum byð se u sceort on praeteritum and se i on sopinum. texo ic wefe, texui, textum; nexo ic cnytte, nexis uel nexas ðǣre forman, nexui, nexum; necto ic cnytte, nexui uel nexi, nexum; pecto ic cembe, pexui uel pexi, pexum; meto ic rîpe, messui, messum; strepo ic hlŷde, strepui, strepitum; rapio ic gelæcce, rapui, raptum; of ðâm gefêged eripio ic ætbrêde oððe âhredde, eripui, ereptum; diripio ic fram âtere, diripui, direptum; sterto ic hrûte, stertui (nis ðǣr nân sopinum); alo ic fêde, alui, altum uel alitum; colo ic begange oððe ic wyrðige, colui, cultum; consulo ic âxige mê rǣdes oððe ic ðeahtige, consului, consultum; occulo ic behŷde, occului, occultum; molo ic grinde, molui, molitum; uolo ic wylle, uolui (of ðâm byð nama uultus andwlita, swâswâ of occulo ic bedîglige occultus bedîglod); nolo ic nelle, nolui: ac ðâs twâ word nabbað nǣnne sopinum.
IIII. Sêo fêorðe praeteritum geendað on si: quatio ic tôcwŷse, quassi ic tôcwŷsde, quassum tôcwŷsed; percutio ic slêa, percussum; concutio ic sceace oððe ic samod slêa, concussi, concussum; excutio ic of âsceace, excussi, excussum; incutio ic on beslêa oððe on âsceace, incussi, incussum (ðâs word macjað heora imperatiuum on te: percute sleh, excute et cetera, and infinitiuum on tere: percutere te uolo uirga ic wylle ðê slêan mid gyrde); gero ic bere, gessi, gestum; uro ic forswǣle oððe forbærne, ussi, ustum; uerro ic swâpe, uerri uel uersi, uersum; sumo ic underfô, sumpsi, sumptum; promo ic geyppe, prompsi, promptum; demo ic wanige, dempsi, demptum; como ic geglencge, compsi, comptum; emo ic bicge macað emi, emptum; premo ic ofðrycce, pressi on twâm essum, pressum and of ðâm gefêgede comprimo ic samod ofðrycce, compressi, compressum; exprimo ic geswutelige oððe swutelîce secge, expressi, expressum; tempno ic forsêo, tempsi, temptum (ealswâ contempno, and of ðâm byð contemptus forsewennyss); scribo ic wrîte, scripsi (hêr byð se b on p âwend on praeteritum), scriptum; nubo ic oferwrêo, nupsi, nuptum (ac ðis word gebyrað tô gyftum: ðanon is gecweden nuptiae giftu); scalpo ic clâwe, scalpsi, scalptum; sculpo ic grafe, sculpsi, sculptum; carpo ic tôtere oððe pluccige oððe tǣse, carpsi, carptum and of ðâm gefêged excerpo ic of âpluccige, excerpsi, excerptum; serpo ic smûge, serpsi, serptum; repo ic crêope, repsi, reptum; ludo ic plege, lusi, lusum; laedo ic derige, laesi, laesum; rado ic scere, rasi, rasum; rodo ic gnage, rosi, rosum; trudo ic scêofe, trusi, trusum; uado ic gange, uasi, uasum and of ðâm gefêged euado ic ætwinde, euasi ic ætwand, euasum; illido ic on beslêa, illisi, illisum; claudo ic belûce, clausi, clausum (claudo oððe concludo ic belûce, conclusi, conclusum: eft claudo uel claudeo uel claudico ic healtige, claudicas); plaudo ic hafetige oððe fægnige, plausi, plausum; caedo ic fare aweg oððe ic rŷme, caessi, caessum and of ðâm gefêgede recaedo and apcaedo ic fare aweg; praecaedo ic forestæppe, praecaessi, praecaessum; concaedo ic getîðige, concaessi, concaessum; incaedo ic gange oððe on bestæppe: and ealle ðâs word healdað þone dyptongon ae on praeteritum; eft accaedo ic geneâlǣce, accaessi, accaessum. ôðer is caedo ic slêa oððe swinge, cicidi ic swang, caesum and of ðâm gefêged abscido ic of âceorfe, abscidi, abscisum; succido ic forceorfe; concido ic samod ceorfe; incido ic forceorfe; praecido ic foreceorfe: ðâs word ealle habbað ǣnne praeteritum, and hî âwendað ðone dyptongon ae on langne i. mergo ic besence oððe bedyppe, mersi, mersum; spargo ic geondstrêde, sparsi, sparsum; tergo ic wîpige, tersi, tersum; mitto ic âsende, misi on ânum esse, missum on twâm essum; eallswâ of ðâm gefêgede inmitto ic on besende, inmisi, inmissum; committo ic befæste oððe âgylte, commisi, commissum; permitto ic geþafige; dimitto and omitto ic forlǣte; transmitto ic ofersende; admitto ic âgylte; amitto ic forlêose; submitto ic nyðer âlǣte; praemitto ic foresende; promitto ic behâte; praetermitto ic forlǣte; emitto ic âsende; remitto ic ongeân sende; and ealle hî habbað ǣnne praeteritum and ǣnne sopinum.
V. Sêo fîfte praeteritum geendað on xi: duco ic lǣde, duxi ic lǣdde, ductum; dico ic secge, dixi, dictum; rego ic wissige, rexi, rectum (of ðâm cymð rex cyning, þe rihtlîce wissað his folce); of ðisum bêoð gefêgede porrigo uel porgo ic rǣce (porrige mihi librum ârǣce mê ðâ bôc), dirigo ic tǣce sumum men his weg oððe ic gerihte sume wôhnysse, corrigo ic bête sume lêase bôc oððe ic stŷre sumum stuntum menn, erigo ic ûpp ârǣre, surgo ic ârîse; pergo ic gange, perrexi, perrectum: eallswâ gâð þâ foresǣdan word. eft of lego gefêgede neglego ic forgyte, neglexi, neglectum; intellego ic undergyte, intellexi, intellectum (of ðâm is intellectus andgit); diligo ic lufige, dilexi, dilectum. cingo and accingo and succingo ic embgyrde, cinxi, cinctum; unguo ic smyrige, unxi, unctum; iungo ic jucige, iunxi, iunctum and of ðâm coniungo ic tô geðêode (of ðâm is coniunx gemæcca, and hit forlǣt ðone n on genitiuo coniugis, þæt hit nǣre ðâm worde gelîc coniungo, coniungis); extinguo ic âcwence, extinxi, extinctum (stinguo nis nâ on gewunan); ango ic geangsumige, anxi, anctum and of ðâm is anxietas angsumnys; linguo ic liccige, linxi, linctum; ninguo ic snîwe, ninxi, ninctum (of ðâm is nix snâw); tinguo ic bedŷpe, tinxi, tinctum (of ðâm is tinctura dêagung); intingo ic on bedŷpe; pungo ic pricige, punxi uel pupugi, punctum. ðâs ôðre lǣtað ðone n aweg on sopinum: pingo ic mête, pinxi, pictum (of ðâm is pictura mêting), fingo ic hiwige oððe scyppe, finxi, fictum (of ðâm is figulus uel luti figulus crocwyrhta); stringo uel restringo ic gewrîðe, strinxi, strictum; ringo ic grennige, rinxi, rictum; mingo ic mîge, minxi, mictum; affligo ic geswence, afflixi, afflictum; figo ic gefæstnige, fixi, fixum; frigo ic hyrste, frixi, frixum (of ðâm is frixorium hyrstung); sugo ic sûce, suxi, suxum; aspicio ic behealde, aspexi, aspectum (of ðâm is aspectus ymbwlâtung); conspicio and respicio ic besêo, -xi, -ctum (of ðâm synd naman conspectus gesyhð and respectus anlǣc); illicio ic beswîce, illexi, illectum; pellicio ic bepǣce, pellexi, pellectum (of ðâm byð pelex cyfys oððe bepǣcystre); elicio ic ût âloccige macað elicui and elicitum, forðan ðe electus is gecoren; struo and construo ic timbrige, construxi, constructum and of ðâm destruo ic tôwurpe, -xi, -ctum; instruo ic lǣre, instruxi, instructum; fluo ic flôwe, fluxi, fluxum and of ðâm defluo ic tôflôwe, -xi, -xum; uiuo ic lybbe, uixi, uictum (of ðâm is uictus bîgleofa); coquo uel coco ic sêoðe, coxi, coctum (of ðâm is cocus côc); eft decoquo on ðâm ylcan andgyte (coquo gebyrað êac tô gebæce); flexo oððe flecto ic gebîge, flexi, flexum; plecto ic brêde net oððe ic gewîtnige, plexi, plexum; ueho ic wege oððe ic ferige, uexi, uectum; traho ic têo, traxi, tractum and of ðâm pertraho ic têo swŷðe, distraho ic âmyrre, detraho ic tǣle; et similia.
VI. Sêo syxte praeteritum gǣð ðus: frango ic tôbrece, fregi, fractum and of ðâm confringo, ic tôbrŷte; ealswâ perfringo, -fregi, -fractum; ago ic dô, egi, actum and of ðâm exigo ic ofgange, exegi, exactum; subigo ic wrôte oððe ic underþêode, subegi, subactum; cogo ic nŷde, coegi, coactum; ambigo mê twŷnað, ambegi, ambactum; lego ic rǣde, legi, lectum and of ðâm perlego ic oferrǣde, perlegi, perlectum; relego ic rǣde eft, relegi, relectum; colligo ic gadrige, collegi, collectum (of ðâm is collecta gegaderung oððe gegaderode word tô ânum gebede); uinco ic oferswîðe, uici, uictum; eallswâ conuinco, -uici, -ctum (uincio ic binde is ðǣre fêorðan); linquo ic forlǣte, liqui, lictum and of ðâm derelinquo and relinquo on ðâm ylcan andgite, -liqui, -lictum; delinquo ic âgylte; rumpo ic tôbrece oððe tôslîte, rupi, ruptum and of ðâm disrumpo, abrumpo on ðâm ylcan andgite, -rupi, -ruptum; corrumpo ic gewemme, corrupi, corruptum; soluo ic unbinde oððe untîge, solui, solutum and of ðâm absoluo and dissoluo on ðâm ylcan andgyte, -solui, -solutum; uoluo ic âwende oððe wylewige, uolui, uolutum and ealswâ reuoluo; caluo ic beswîce, calui, calutum; bibo ic drince, bibi, bibitum; lambo ic liccige oððe lapige, lambi, lambitum; scabo ic clifrige, scabi, scabitum; uerto ic âwende, uerti, uersum; uello ic âwyrtwalige, uelli uel uulsi, uulsum; ealswâ euello of ðâm gefêged on ðâm ylcan andgite; percello ic slêa, perculi, perculsum; psallo ic singe, psalli (næfð ðis nǣnne sopinum); pando ic geopenige, pandi, passum; defendo ic bewerige, defendi, defensum; ostendo ic geswutelige, ostendi, ostensum (ostentum is forebêacn); scando and ascendo ic âstîge, -di, -sum; findo ic tôclêofe, fidi bûton n, fissum on twâm essum; scindo ic tôslîte, scidi, scissum; fundo ic âgêote, fudi, fusum (ân s, forðan ðe se u is lang) and of ðâm gefêgede perfundo ic geondgêote, perfudi, perfusum; confundo ic gemencge oððe gescynde, confudi, confusum; cudo ic smiðige, cudi uel cusi, cusum (of ðâm byð gecweden incus anfilt: cuso and accuso ic wrêge is ðǣre forman geðêodnysse and excuso ic belâdige, excusas and recuso ic wiþsace); diuido ic tôdǣle, diuisi, diuisum; facio ic dô, feci, factum and of ðâm gefêgede perficio ic fullfremme, perfeci, perfectum; inficio ic begleddige, infeci, infectum et cetera; iacio ic torfige oððe scêote, ieci, iactum and of ðâm gefêgede abicio ic fram âwurpe, abieci, abiectum; proicio ic ût âwurpe, proieci, proiectum; inicio ic on âwurpe; conicio ic samod wurpe oððe ic rǣde swefn; capio ic gefô, cepi ic gefêngc, captum gelæht (of ðâm is captiuus hæftlingc oððe gehergod); of ðyssum gefêgde incipio ic onginne, incepi, inceptum; recipio and suscipio ic underfô, -cepi, -ceptum. is êac tô witenne, þæt ǣlc ðǣra worda byð lang on praeteritum, gyf hit hæfð læs stæfgefêgu, þonne hit æt fruman on andwerdum hæfde. fodio ic delfe, fodi, fossum on twâm essum and of ðâm gefêgede perfodio ic ðurhdelfe oððe ðurhðŷ, perfodi, perfossum; subfodio ic underdelfe; effodio ic ût âdelfe; fugio ic flêo, fugi, fugitum; eallswâ of ðâm gefêgede refugio ic ongeân flêo oððe ic sêce sôcne, refugi, refugitum (of ðâm is refugium sôcn and fuga flêam and profugus flŷma); confugio ic samod flêo; perfugio ic fulflêo, perfugi, perfugitum. is êac tô witenne, þæt ǣfre byð se i sceort on ðus gerâdum sopinum ætforan ðâm tum on ðissere coniugatione.
VII. Sêo seofoðe praeteritum getwŷfylt ðæt forme stæfgefêg ðus: pello ic ût âdrǣfe, pepuli ic ût âdrǣfde, pulsum; fallo ic lêoge, fefelli, falsum; tollo ic nime, tetuli on ðâ ealdan wîsan, ac nû is gewunelîc sustuli and sublatum; cado ic fealle, cecidi, casum; cano ic singe, cecini, cantum; pario ic âcenne, peperi, partum; caedo ic swinge, cecidi, caesum; disco ic leornige, didici, discitum; tango ic hreppe, tetigi, tactum; pango ic geyppe, pepigi, pactum; tundo ic cnucige, tutudi, tunsum; pungo ic pricige, pupugi, punctum (of ðâm is nama punctus prica); posco ic bidde, poposci, poscitum; parco ic sparige oððe ârige, peperci, parsum (of ðâm is parcus uncystig); tendo ic âstrecce, tetendi, tensum uel tentum; curro ic yrne, cucurri, cursum. sume word of ðissum gefêgede ne gâð nâ swâ: expello ic ût âdrǣfe, expuli; depello ic âdrǣfe, depuli, -pulsum; incido ic on befealle, incidi; concido ic samod fealle; succino ic undersinge oððe orgnige, succinui, succentum; occino ic singe ongeân, occinui, occentum; inpingo ic ætspurne, inpegi, inpactum; contingo and attingo ic tô gerǣce, contigi, attigi (sceortne i), contactum; perpendo ic undergyte, extendo ic âstrecce, perpendi, extendi; pertundo ic cnucige, pertundi. sume gâð, swâswâ ðâ ânfealdan: dedisco ic forgyte, þæt ic ǣr leornode, dedidici; deposco ic bidde geornlîce, depoposci. sume gâð on twâ wîsan: decurro ic ofyrne, decucurri et decurri et cetera.
VIII. Sêo eahtoðe praeteritum getwŷfylt þæt æftre stæfgefêg ðus: do ic gyfe, das, is ðǣre forman geðêodnysse, and of ðâm gefêgede sind ðǣre ðriddan: credo ic gelŷfe oððe befæste, credidi, creditum; perdo ic forlêose, perdidi, perditum; prodo ic âmeldige, prodidi, proditum; uendo ic sylle wið wyrðe, uendidi, uenditum; reddo ic âgylde, reddidi, redditum; condo ic getimbrige, condidi, conditum; abscondo ic behŷde, -didi, -ditum.
Legor ic eom gerǣd on sumum gewrite sum ðing tô dônne: legor, legeris uel legere, legitur; et pluraliter legimur, legimini, leguntur. eodem modo tempore praeterito inperfecto legebar, legebaris uel legebare, legebatur; et pluraliter legebamur, legebamini, legebantur. eodem modo tempore praeterito perfecto lectus sum, lectus es, lectus est; et pluraliter lecti sumus, lecti estis, lecti sunt. et ulteriori modo and on ðâm ŷttran gemete lectus fui, lectus fuisti, lectus fuit; et pluraliter lecti fuimus, lecti fuistis, lecti fuerunt uel fuere. eodem modo tempore praeterito plusquamperfecto lectus eram, lectus eras, lectus erat; et pluraliter lecti eramus, lecti eratis, lecti erant. et ulteriori lectus fueram, lectus fueras, lectus fuerat; et pluraliter lecti fueramus, lecti fueratis, lecti fuerant. futuro legar, legeris uel legere, legetur; et pluraliter legemur, legemini, legentur. imperatiuo modo tempore praesenti ad secundam et tertiam personam legere sŷ þû gerǣd, legatur sŷ hê gerǣd; et pluraliter legamur, legimini, legantur. eodem modo tempore futuro legitor tu, legitor ille; et pluraliter legamur, legiminor, leguntor. optatiuo modo tempore praesenti et praeterito inperfecto utinam legerer, utinam legereris uel legerere, utinam legeretur; et pluraliter utinam legeremur, utinam legeremini, utinam legerentur. eodem modo tempore praeterito perfecto et plusquamperfecto utinam lectus essem, utinam lectus esses, utinam lectus esset; et pluraliter utinam lecti essemus, utinam lecti essetis, utinam lecti essent. et ulteriori modo utinam lectus fuissem, utinam lectus fuisses, utinam lectus fuisset; et pluraliter utinam lecti fuissemus, utinam lecti fuissetis, utinam lecti fuissent. eodem modo tempore futuro utinam legar, utinam legaris uel legare, utinam legatur; et pluraliter utinam legamur, utinam legamini, utinam legantur. coniunctiuo modo tempore praesenti cum legar, cum legaris uel legare, cum legatur; et pluraliter cum legamur, cum legamini, cum legantur. eodem modo tempore praeterito inperfecto cum legerer, cum legereris uel legerere, cum legeretur; et pluraliter cum legeremur, cum legeremini, cum legerentur. eodem modo tempore praeterito perfecto cum lectus sim, cum lectus sis, cum lectus sit; et pluraliter cum lecti simus, cum lecti sitis, cum lecti sint. et ulteriori modo cum lectus fuerim, cum lectus fueris, cum lectus fuerit; et pluraliter cum lecti fuerimus, cum lecti fueritis, cum lecti fuerint. eodem modo tempore praeterito plusquamperfecto cum lectus essem, cum lectus esses, cum lectus esset; et pluraliter cum lecti essemus, cum lecti essetis, cum lecti essent. et ulteriori modo cum lectus fuissem, cum lectus fuisses, cum lectus fuisset; et pluraliter cum lecti fuissemus, cum lecti fuissetis, cum lecti fuissent. eodem modo tempore futuro cum lectus ero, cum lectus eris, cum lectus erit; et pluraliter cum lecti erimus, cum lecti eritis, cum lecti erunt. et ulteriori modo cum lectus fuero, cum lectus fueris, cum lectus fuerit; et pluraliter cum lecti fuerimus, cum lecti fueritis, cum lecti fuerint. infinitiuo modo, numeris et personis tempore praesenti legi, praeterito lectum esse uel fuisse, futuro lectum iri. duo participia trahuntur a uerbo passiuo, praeteriti temporis et futuri: praeteriti, ut lectus, futuri, ut legendus.
Eallswâ gâð ðâs word, deponentia uerba: loquor ic sprece, loqueris ðû sprecst, loquitur hê sprecð and swâ forð, praeteritum locutus sum ic spræc; labor ic ætslîde, laberis, lapsus sum (ðis byð êac ðǣre forman neutri generis: labo, labas, labat); liquor ic formylte, liquefactus sum; adipiscor ic begyte, adeptus sum; gradior ic stæppe, gressus sum and of ðâm gefêgede egredior ic ût fare, egressus sum; eallswâ ingredior ic in gange; regredior ic ongeân gange; nascor ic bêo âcenned, natus sum; of ðâm renascor ic bêo geedcenned, renatus sum; sequor ic fylige (consequor ic begyte, persequor ic êhte), secutus sum; utor ic brûce, usus sum; uescor ic gereordige macað pastus sum; fruor ic brûce macað potitus sum; fungor ic brûce, functus sum (of ðâm is defunctus forðfaren); morior ic swelte (of ðâm is mortuus dêad); nanciscor ic begyte, nactus sum; patior ic ðrôwige, passus sum; conpatior ic besârgige; queror ic ceorige oððe cîde, questus sum; ulciscor ic wrece, ultus sum ic wræc; obliuiscor ic forgyte, oblitus sum; reminiscor ic geðence, recordatus sum; amplector ic ymbclyppe, amplexus sum; et similia.
Quarta coniugatio sêo fêorðe coniugatio hæfð langne is on ðâm ôðrum hâde: audio ic gehŷre, audis ðû gehŷrst; and langne i on imperatiuum: audi gehŷr. sêo coniugatio gǣð ðus: audio ic gehŷre, audis þû gehŷrst, audit hê gehŷrð; et pluraliter audimus, auditis, audiunt. eodem modo tempore praeterito inperfecto audiebam, audiebas, audiebat; et pluraliter audiebamus, audiebatis, audiebant. eodem modo tempore praeterito perfecto audiui, audiuisti uel audisti, audiuit; et pluraliter audiuimus, audiuistis uel audistis, audierunt uel audiere. eodem modo tempore praeterito plusquamperfecto audieram, audieras, audierat; et pluraliter audieramus, audieratis, audierant. eodem modo tempore futuro audiam, audies, audiet; et pluraliter audiemus, audietis, audient. imperatiuo modo tempore praesenti ad secundam et tertiam personam audi, audiat; et pluraliter audiamus, audite, audiant. eodem modo tempore futuro audito tu, audito ille; et pluraliter audiamus, auditote, audiunto. optatiuo modo tempore praesenti et praeterito inperfecto utinam audirem, utinam audires, utinam audiret; et pluraliter utinam audiremus, utinam audiretis, utinam audirent. eodem modo tempore praeterito perfecto et plusquamperfecto utinam audissem, utinam audisses, utinam audisset; et pluraliter utinam audissemus, utinam audissetis, utinam audissent. eodem modo tempore futuro utinam audiam, utinam audias, utinam audiat; et pluraliter utinam audiamus, utinam audiatis, utinam audiant. coniunctiuo modo uel subiunctiuo modo tempore praesenti cum audiam, cum audias, cum audiat; et pluraliter cum audiamus, cum audiatis, cum audiant. eodem modo tempore praeterito inperfecto cum audirem, cum audires, cum audiret; et pluraliter cum audiremus, cum audiretis, cum audirent. eodem modo tempore praeterito perfecto cum audierim, cum audieris, cum audierit; et pluraliter cum audierimus, cum audieritis, cum audierint. eodem modo tempore praeterito plusquamperfecto cum audissem, cum audisses, cum audisset; et pluraliter cum audissemus, cum audissetis, cum audissent. eodem modo tempore futuro cum audiero, cum audieris, cum audierit; et pluraliter cum audierimus, cum audieritis, cum audierint. infinitiuo modo, numeris et personis tempore praesenti et praeterito inperfecto audire; praeterito perfecto et plusquamperfecto audisse; futuro auditum ire uel auditurum esse. inpersonali modo tempore praesenti auditur; praeterito inperfecto audiebatur; praeterito perfecto auditum est uel auditum fuit; praeterito plusquamperfecto auditum erat uel auditum fuerat; futuro audietur. imperatiuo modo audiatur; futuro auditor. optatiuo modo utinam audiretur; plusquamperfecto utinam auditum esset uel auditum fuisset; futuro utinam audiatur. coniunctiuo modo cum audiatur; praeterito inperfecto cum audiretur; praeterito perfecto cum auditum sit uel fuerit; praeterito plusquamperfecto cum auditum esset uel fuisset; futuro cum auditum erit uel fuerit. infinitiuo modo tempore praesenti audiri; praeterito auditum esse uel fuisse; futuro auditum iri. gerundia uel participalia uerba sunt haec: audiendi, audiendo, audiendum, auditum, auditu. duo participia trahuntur a uerbo actiuo, praesentis temporis et futuri: praesentis audiens, futuri auditurus.
Ðêos coniugatio macað hyre praeteritum on syx wîsan.
I. Sêo forme praeteritum geendað on xi: uincio ic binde, uinxi ic band, uinctum gebunden; sancio ic dême oððe ic gesette oþþe ic hâlgige, sanxi, sanctum, ac þâ ealdan menn cwǣdon sanciui uel sancii.
II. Sêo ôðer praeteritum geendað on si: fulcio ic underlecge oððe underwreðige, fulsi, fultum; sarcio ic siwige, sarsi, sartum (of ðâm is sartor sêamystre, sartrix hêo); farcio ic crammige oððe fylle, farsi, fartum; of ðissum gefêgede confercio ic samod fylle, refercio ic ongeân fylle, -fersi, -fertum; raucio ic hâsige, rausi, rausum (of ðâm is raucus and rauca hâs); sentio ic gefrêde oððe undergyte, sensi, sensum; of ðâm consentio ic geðafige, consensi, consensum; dissentio ic ungeðwǣrige, -si, -sum; haurio ic hlade, hausi, haustum; of ðâm exhaurio ic of âhlade, exhausi, exhaustum; saepio ic ymbhegige, saepsi, saeptum.
III. Sêo ðridde praeteritum geendað on ui: aperio ic geopenige, aperui, apertum; cooperio ic oferwrêo, cooperui, coopertum. prosilio ic forþ ârǣse, prosilui; insilio ic on behlêape, insilui; dissilio ic of âlîhte, dissilui: þâs word synd gefêgede of salio ic hlêape, ac hî nabbað nǣnne sopinum on gewunan.
IIII. Sêo fêorðe praeteritum wyrpð aweg ðone o and wanað þæt ân stæfgefêg: comperio ic ongyte, comperi, compertum; reperio ic gemête, repperi on twâm pêum, repertum; uenio ic cume, ueni, uentum and of ðâm gefêgede aduenio ic tô cume, adueni, aduentum (of ðâm is aduentus tôcyme); conuenio ic samod cume, conueni, conuentum; inuenio ic gemête, inueni, inuentum.
V. Sêo fîfte praeteritum and sêo syxte gâð tôgædere ðus: audio ic gehŷre, audiui uel audii, auditum. ealswâ gâð ðâs word: scio ic wât, sciui uel scii, scitum and of ðâm gefêgede asscio ic gefêrlǣce, assciui uel asscii, asscitum; cio ic gelaðige, ciui uel cii, citum; mollio ic hnexige, molliui uel mollii, mollitum. ealswâ gâð ðâs ôðre: seruio ic ðêowige, munio ic ymbtrymme, stabilio ic gestaðelfæste, dormio ic slâpe, saeuio and insanio ic wêde, bullio ic wealle, of ðâm ebullio ic ûpp âwealle oððe ûpp âbrece, obedio ic gehŷrsumige, fastidio mê âðrŷt, lenio ic gelîðewǣce, exinanio ic âîdlige, nutrio ic fêde, finio ic geendige, punio ic gewîtnige, sopio ic swefige, hinnio ic hnǣge, redimio ic gefrætwige (redimo ic âlŷse is ðǣre ðriddan geðêodnysse), lippio mê tŷrað mîne êagan oððe scîmjað (of ðâm is lippus sûrêagede and lippitudo sêo untrumnys), erudio ic lǣre, insignio ic mǣrsige oððe frætwige, condio ic gelôgige oððe sylte (condo ic gescyppe is ðǣre ðriddan: of ðâm is conditor scyppend), salio ic hlêape (of ðâm is sopinum saltum), sallio ic sylte sceal habban twegen ellas and sopinum sallitum (sallo ic sylte is ðǣre þriddan and his sopinum salsum gesylt: of ðâm is salsamentum sælmerige. psallo ic singe mîne sealmas sceal habban p on foreweardan), sepelio ic bebyrige macað sopinum sepultum and sepulturus tôweard, forðan ðe se gewuna is strengra on ǣlcum worde, þonne his regol sŷ. eo ic fare, iui uel ii, itum and of ðâm gefêgede exeo ic ût fare, adeo ic tô fare (þæt is êac aduerbium adeo tô ðan swŷðe), obeo ic gewîte, praetereo ic forgǣge; ac hî habbað ealle sceortne i on sopinum ætforan þâm tum: exitum ût âfaren oððe ûtfæreld, aditum, obitum, praeteritum. heora praeteritum bið ðus: iui uel ii and futurum ibo ic fare, ibis þû færst; imperatiuum i far ðû, eat fare hê, et cetera. ealswâ queo ic mæg, quis ðû miht, quit hê mæg; quiui uel quii ic mihte: quitum (sceort i); futurum quibo ealswâ ðǣre forman geþêodnysse. of ðâm gefêged nequeo ic ne mæg, nequiui uel nequii, nequitum. ueneo ic bêo geseald oððe ic gâ tô wurðe, ueniui uel uenii, uenum. ambio ic gewilnige is gefêged of eo, and, forðan de hit âwende ðone e on i, hit gelengde ðone bi on sopinum and on participia: ambitus gewilnod, ambita, ambitum. se nama swâ ðêah of ðâm, ambitus gewilnung, hæfð sceortne bi.
Audior ic eom gehŷred is ðrôwigendlîc word, audiris þû eart gehŷred, auditur hê is gehŷred; et pluraliter audimur, audimini, audiuntur. eodem modo tempore praeterito inperfecto audiebar, audiebaris uel audiebare, audiebatur; et pluraliter audiebamur, audiebamini, audiebantur. eodem modo tempore praeterito perfecto auditus sum, auditus es, auditus est; et pluraliter auditi sumus, auditi estis, auditi sunt. et ulteriori modo auditus fui, auditus fuisti, auditus fuit; et pluraliter auditi fuimus, auditi fuistis, auditi fuerunt uel fuere. eodem modo tempore praeterito plusquamperfecto auditus eram, auditus eras, auditus erat; et pluraliter auditi eramus, auditi eratis, auditi erant. et ulteriori modo auditus fueram, auditus fueras, auditus fuerat; et pluraliter auditi fueramus, auditi fueratis, auditi fuerant. eodem modo tempore futuro audiar, audieris uel audiere, audietur; et pluraliter audiemur, audiemini, audientur. imperatiuo modo tempore praesenti ad secundam et tertiam personam audire, audiatur; et pluraliter audiamur, audimini, audiantur. futuro auditor tu, auditor ille; et pluraliter audimur, audiminor, audiuntor. optatiuo modo tempore praesenti et praeterito inperfecto utinam audirer, utinam audireris uel audirere, utinam audiretur; et pluraliter utinam audiremur, audiremini, audirentur. eodem modo tempore praeterito perfecto et plusquamperfecto utinam auditus essem, auditus esses, auditus esset; et pluraliter utinam auditi essemus, auditi essetis, auditi essent. et ulteriori modo utinam auditus fuissem, auditus fuisses, auditus fuisset; et pluraliter utinam auditi fuissemus, auditi fuissetis, auditi fuissent. eodem modo tempore futuro utinam audiar, utinam audiaris uel audiare, utinam audiatur; et pluraliter utinam audiamur, utinam audiamini, utinam audiantur. coniunctiuo modo tempore praesenti cum audiar, cum audiaris uel audiare, cum audiatur; et pluraliter cum audiamur, cum audiamini, cum audiantur. eodem modo tempore praeterito inperfecto cum audirer, cum audireris uel audirere, cum audiretur; et pluraliter cum audiremur, cum audiremini, cum audirentur. eodem modo tempore praeterito perfecto cum auditus sim, cum auditus sis, cum auditus sit; et pluraliter cum auditi simus, cum auditi sitis, cum auditi sint. et ulteriori modo cum auditus fuerim, cum auditus fueris, cum auditus fuerit; et pluraliter cum auditi fuerimus, cum auditi fueritis, cum auditi fuerint. eodem modo tempore praeterito plusquamperfecto cum auditus essem, cum auditus esses, cum auditus esset; et pluraliter cum auditi essemus, cum auditi essetis, cum auditi essent. et ulteriori modo cum auditus fuissem, cum auditus fuisses, cum auditus fuisset; et pluraliter cum auditi fuissemus, cum auditi fuissetis, cum auditi fuissent. eodem modo tempore futuro cum auditus ero, cum auditus eris, cum auditus erit; et pluraliter cum auditi erimus, cum auditi eritis, cum auditi erunt. et ulteriori modo cum auditus fuero, cum auditus fueris, cum auditus fuerit; et pluraliter cum auditi fuerimus, cum auditi fueritis, cum auditi fuerint. infinitiuo modo, numeris et personis tempore praesenti audiri; praeterito auditum esse uel fuisse; futuro auditum iri. participia trahuntur a uerbo passiuo duo, praeteriti temporis et futuri: praeteriti, ut auditus; futuri, ut audiendus.
Eallswâ gâð ðâs word deponentia: blandior ic geswǣslǣce oððe ôlæce, praeteritum blanditus sum; molior ic hicge, molitus sum; of þâm demolior ic âwêste, demolitus; partior ic tôdǣle, partitus sum; metior ic mete, mensus; mentior ic lêoge, mentitus sum; orior ic ûpp âspringe, ortus sum (ortus est sol sunne is ûpp âgân); morior ic swelte, mortuus sum on twâm ûum, swâswâ nân ôðer (ac ðis word is swŷðor ðǣre ðriddan geðêodnysse); largior and dilargior ic dǣle oððe gyfe cystelîce, largitus sum; sortior ic hlêote, sortitus sum; experior ic âfinde, expertus sum ic âfunde; et similia.
Nû is tô witenne, þæt on ðǣre forman geðêodnysse is se a lang on lêdensprǣce: amabam, amaui ic lufode, amare lufjan and swâ gehwǣr. on ðǣre ôðre geðêodnysse is se e lang: flebam, fleui ic wêop, flere wêpan; et cetera. on ðǣre ðriddan geðêodnysse byð se e lang: legebam ic rǣdde, ac hê byð sceort on ôðrum stôwum: cum legerem þâ ðâ ic rǣdde, legere rǣdan; et cetera. on ðǣre fêorðan is se i lang: audiui ic gehŷrde, cum audirem þâ ðâ ic gehŷrde, audire gehŷran; et cetera. ealswâ on ðrôwigendlîcum, ac on ðǣre þriddan geðêodnysse byð se e sceort on andwerdre tîde: legor ic eom gerǣd, legeris; loquor ic sprece, loqueris. on futurum hê byð lang (legar, legeris, legetur) on ðâm ôðrum hâde and on ðâm ðriddan; ealswâ loquar, loqueris, loquetur. ǣghwâr elles byð se e sceort. on imperatiuum byð se a lang on ðâm ôðrum hâde: legatur, loquatur; et cetera.
Sume word synd gehâtene anomala oþþe inequalia. anomalus is unemne, inequalis ungelîc: hî synd swâ gehâtene, forðan ðe hî ne gâð nâ, swâswâ ôðre word, on sumere stôwe.
Fero ic bere gǣð ðus: fers ðû berst, fert hê berð; et pluraliter ferimus wê berað, fertis gê berað, ferunt hî berað. praeteritum inperfectum ferebam ic bær et cetera. praeterito perfecto tuli ic bær, tulisti et cetera. imperatiuum fer ber ðû, ferat bere hê et cetera. optatiuo modo utinam ferrem, ferres. infinitiuo ferre beran. on eallum ôðrum stôwum hit fyligð þǣre ðriddan geðêodnysse.
Volo ic wylle, uis ðû wylt, uult hê wyle; et pluraliter uolumus wê wyllað, uultis gê wyllað, uolunt hî wyllað. næfð ðis word nǣnne imperatiuum, forðan ðe se willa sceal bêon ǣfre frîg. optatiuum utinam uellem êalâ gyf ic wolde; futuro utinam uelim êalâ gyf ic wylle gyt. ealswâ on subiunctiuo: praesens cum uelim on ânum elle, praeterito inperfecto cum uellem on twâm ellum. infinitiuo uelle wyllan. on eallum ôðrum stôwum hit gǣð æfter ðǣre ðriddan geðêodnysse. of ðâm gefêged nolo ic nelle, non uis þû nelt, non uult hê nele; et pluraliter nolumus wê nellað, non uultis gê nellað, nolunt hî nellað. ðis word hæfð imperatiuum noli nelle ðû, nolite nelle gê. utinam nollem. cum nollem. nolle nellan; et cetera.
Edo ic ete, es ðû etst, est hê et; et pluraliter edimus wê etað, editis gê etað, edunt hî etað and swâ forð æfter þǣre ðriddan geðêodnysse. optatiuo utinam essem êalâ gif ic ǣte. esse etan; et cetera.
Eo ic fare, is ðû færst, it hê færð; et pluraliter imus wê farað, itis gê farað, eunt hî farað. praeterito inperfecto ibam. perfecto iui. futuro ibo. i far ðû, eat fare hê. infinitiuo ire; et cetera. ealswâ of dâm gefêgede. eft queo ic mæg, futuro quibo, infinitiuo quire. ueneo ic gange tô cêape oððe ic bêo geseald, uenibam, ueniui, uenibo et cetera.
Sum ic eom is edwistlîc word and gebyrað tô gode ânum synderlîce, forðan þe god is ǣfre unbegunnen and ungeendod on him sylfum and ðurh hine sylfne wunigende. sum ic eom, es ðû eart, est hê is; et pluraliter sumus wê synd, estis gê synd, sunt hî synd. praeterito inperfecto eram ic wæs, eras, erat. praeterito perfecto fui and swâ forð, swâswâ on ðrôwigendlîcum worde stent âwriten. futuro ero ic bêo, eris, erit; et pluraliter erimus, eritis, erunt. imperatiuo sis bêo ðû, sit bêo hê; et pluraliter simus bêon wê, sitis, sint. futuro esto bêo ðû, sit; et pluraliter estote bêon gê, sunto uel suntote bêon hî. optatiuo futuro utinam sim. cum sim; et cetera. ealswâ gâð of ðisum gefêgede praesum ic begŷme oððe ic fore eom, praees, praeest; adsum ic æt eom oððe hêr ic eom. prosum ic fremige, prodes, prodest (d betwux); et pluraliter prosumus wê fremjað, prodestis, prosunt. praeterito inperfecto proderam; perfecto profui; et cetera. desum ic eom wana of ðâm getele, dees, deest. deest mihi pecunia mê ys fêos wana, desunt mihi nummi mê synd wana penegas; et similia.
Sume word syndon gehâtene defectiua, þæt synd âteorigendlîce, forðan ðe hî âteorjað on sumere stôwe. ferio ic slêa næfð nǣnne praeteritum perfectum, bûtan hit nime of ôþrum worde ðæs ylcan andgites: percutio ic slêa, percussi ic slôh. fero ic bere macað praeteritum tuli of ðâm worde tollo ic nime oððe bere. sisto ic sette nimð praeteritum of statuo ic sette, statui. furo ic wêde (furis, furit) macað insaniui of insanio ic wêde. uescor ic gereordige (uesceris, uescitur) is deponens and nimð praeteritum pastus sum of ðâm worde pascor ic eom âfêd oððe gelæswod. medeor ic lâcnige nimð praeteritum of medicor, medicatus sum. reminiscor ic gemune nimð of recordor recordatus sum ic gemunde. cresco ic wexe nimð of cerno ic gesêo praeteritum creui ic weôx oððe geseah. maereo ic gnornige macað praeteritum maestus sum: hit sceolde macjan maerui, ac se gewuna hit ne geðafað (of ðisum is maeror gnornung). mereor ic geearnige macað merui ic geearnode uel meritus sum (of ðâm is meritum geearnung).
Fîf word synd gecwedene neutra passiua, forðan ðe hî macjað heora praeteritum, swâswâ ðrowigendlîce word; ðrêo ðǣre ôðre geðêodnysse: gaudeo ic blîssige, gauisus sum; audeo ic dear, ausus sum uel fui; soleo ic gewunige, solitus sum uel fui (ðis word næfð nǣnne futurum, forðan ðe þæt andgyt nele); of ðǣre ðriddan geðêodnysse fido ic trûwige, fisus sum; fio ic eom geworden oððe geworht, factus sum. of fido byð gefêged confido ic trûwige, confisus sum ic trûwode. facio ic wyrce is neutrum and tôgeânes ðâm worde is fio ðrôwigendlîc.
Sume word habbað gelîce praesens, þæt is andweard, and praeteritum: odi ic hatige and odi ic hatede, ac wê cweðað hwîlon odio habeo ic hæbbe on hatunge, swâswâ stent on ðâm sealme iniquos odio habui þâ unrihtwîsan ic hæfde on hatunge. of ðâm is participium osus and gefêged exosus and perosus andsǣte oððe onscunigendlîc and nama osor (osoris) fêond oððe hatigend. noui ic cann oððe ic wât, noui ic wiste; of ðâm is nama notus cûð and gefêged ignotus uncûð. memini ic gemune nû and memini ic gemunde; imperatiuum memento gemun ðû, mementote gemune gê. priscianus cwæð êac meminens gemunende participium. on ôðrum stôwum hî âteorjað. memor esto is of twâm dǣlum: esto bêo ðû, memor gemyndig. coepi ic ongan hæfð praeteritum, coepisti þû ongunne, coepit hê ongan; et pluraliter coepimus, coepistis, coeperunt: næfð hit nâ mâre, bûton coeptus ongunnen participium and coepta, coeptum.
Sume word synd gecwedene inpersonalia, þæt synd bûtan hâde. hî habbað þone ðriddan hâd and synd âteorigendlîce: iuuat gelustfullað, stat stent, constat swutol is. ic wylle secgan, hwæt hî ealle habbað and hû hî bêoð geðêodde. sume hî têoð nominatiuum casum. restat tô lâfe is; and ioseph cwæð: adhuc restant anni quinque gyt ðâr synd fîf geâr tô lâfe. iuuat me mê gelustfullað: hêr is accussatiuus; ealswâ delectat gelustfullað (me, te, illum). datiuus: uacat mihi ic eom æmtig, uacat nobis; uacate lectioni æmtigað êow tô rǣdinge; uacans est lectionibus hê begǣð his rǣdincge. licet mihi bibere môt ic drincan, mihi licuit ic môste, tibi licet, nobis licet, si nobis liceret gyf wê môston; infinitiuum licere bêon âlŷfed and licuisse and licitum esse; licentia is lêaf. placet mihi mê gelîcað, libet mihi mê gelustfullað; placuit, libuit; libens lustbǣre. ealswâ liquet swutol is, conuenit gerîst, euenit becôm, accidit gelamp, expedit fremað (mihi, tibi, nobis); et cetera. accussatiuo taedet me mê âðrŷt: taedet animam meam uitae meae, cwæð iob. decet gedafenað, me decet, nos decet; decuit gedafenode. ealswâ oportet gedafenað, oportuit. poenitet me mê ofðincð, poenituit, poenitere behrêowsjan (poenitentia behrêowsung oððe ðǣdbôt). me pudet mê sceamað, puduit, pudere. me piget mê ne lyst, piguit, pigere (pigritia slǣwð). miseret me mê ofhrŷwð, misertum est (miseria yrmð). latet dîgele is (me, te, nos). liquet swutel is (nobis ûs et omnibus and eallum). ac ðâs word and ðyllîce nabbað nǣnne futurum infinitiuum: poenitere, poenituisse behrêowsjan; næfð hit nâ mâre, and ealle ðâ word, þe nabbað sopinum, nabbað êac ðysne futurum.
Ealle ðrôwigendlîce word and deponentia oððe communia synd âteorigendlîce on praeteritum, ac hî gefyllað swâ ðêah heora declinunge mid ðâm worde sum: amatus sum uel fui et cetera.
Þæt ylce word sum ic eom and uolo ic wylle âteorjað on ðâm tôweardan infinitiuum and sopinum and fela ôðre, ðe geendjað on sco: posco ic bidde, compesco ic gestille et cetera.
Aio ic cweðe, ais ðû cwyðst, ait hê cwyð; et pluraliter aiunt hî cweðað. praeterito inperfecto aiebat hê cwæð þrêora stafa gefêg, aiebant hî cwǣdon. praeteritum perfectum ait hê cwæð. imperatiuum ai cweð ðû. næfð ðis word nâ mâre.
Fores hæfð optatiuum utinam forem êalâ gyf ic wǣre, utinam fores êalâ gyf ðû wǣre, utinam foret êalâ gif hê wǣre; et pluraliter utinam forent. ealswâ on subiunctiuo, and infinitiuum fore wesan.
Cedo is imperatiuum: cedo mihi sege mê, cedite secgað. infit hê cwæð. nabbað ðâs word nâ mâre.
Inquio ic cweðe, inquis ðû cweðst, inquit hê cwyð; et pluraliter inquiunt hî cweðað. praeteritum inquisti ðû cwǣde. futurum inquiam ic cweðe gyt. imperatiuus inque cweð ðû, inquiat cweðe hê. gyf ðǣr hwæt mâre byð, þonne gǣð þæt æfter ðǣre ðriddan geðêodnysse.
Quaeso ic bidde and quaesumus wê biddað. sume cweðað êac quaesere biddan.
Aue and salue habbað imperatiuum, and hî synd grêtingword: aue oððe salue bêo gesund; et pluraliter auete, saluete bêoð gesunde. faxo is tôwerdre tîde. faxo ic dô gyt, faxis ðû dêst, faxit hê dêð. nabbað þâs word nâ mâre.
Meio ic mîge. imperatiuum meite mîge gê. infinitiuum meiere mîgan ðrêora stafa gefêg. ouat blîssað and participium ouans blîssigende. nabbað þâs word nâ mâre.
Sume word macjað heora imperatiuum on c: facio ic dô oððe wyrce, fac dô; dic sege; duc lǣd; forðan ðe face is ablatiuus of ðâm naman, ðe is fax blysa, and duce is ablatiuus of ðâm naman dux lâttêow. fero ic bere macað imperatiuum fer ber, forðan ðe fere is aduerbium: fere forneâh.
Imperatiuus is bebêodendlîc, ac swâ ðêah wê hit âwendað oft tô gebede. miserere mei, deus miltsa mê, god; exaudi, deus, orationem meam gehŷr, god, mîn gebed: on ðisum and swylcum is gebed and nâ hǣs.
Species is hiw, primitiua frumcenned and diriuatiua ofgangende. ealle ðâ eahta partes forneân habbað þâs twâ hiw. lego ic rǣde is frumcenned. þonne cymð of ðâm lecturio mê lyst rǣdan. þis hiw is gehâten meditatiua species, þæt is smêagendlîc hiw, and ealle ðâ word gâð æfter ðǣre fêorðan geðêodnysse, ðêah ðe þâ word, ðe hî of cumað, bêon mislîcra geðêodnyssa. amo ic lufige, amaturio mê lyste lufjan; dictaturio mê lyste dihtan; docturio mê lyste tǣcan; esurio mê hingrað; scripturio mê lyste wrîtan; auditurio mê lyste gehŷran; dormiturio mê lyste slâpan; et similia.
Ôðer hiw is gehâten inchoatiua, þæt is onginnendlîc, forðan ðe hit getâcnað weorces anginn, and cymð of ôðrum wordum. caleo ic wearmige and of ðâm calesco ic onginne tô wearmigenne; horreo ic andðracige, horresco ic onginne tô anðracigenne. ealle hî bêoð âcennede of ðâm ôðrum hâde, gyf ðû dêst ǣnne co þâr tô. ardeo ic byrne, ardes ðû byrnst; ardesco. palleo ic blâcige, pallesco ic onginne tô blâcigenne. albeo ic hwîtige, albesco. dureo ic heardige, duresco. liqueo ic mylte, liquesco. marceo ic clinge, marcesco. luceo ic onlîhte oððe scîne, lucesco. cupio ic gewilnige, cupisco and concupisco. tremo ic bifige, tremisco. uiuo ic lybbe, uiuisco and reuiuisco ic geedcucige. dormio ic slâpe, dormisco. amo ic lufige, amasco. labo ic ætslîde, labasco. uesperasco mê geǣfnað is ðisum gelîc. ealle ðâs word and ðâ ôðre meditatiua nabbað nǣnne praeteritum perfectum nê plusquamperfectum nê tôwerde tîde on subiunctiuo. hio ic ginige, hias, macað hisco. syndon êac sume word ðysum gelîce, ðe ne syndon nâ inchoatiua: pasco ic læswige, posco ic bidde et similia.
Sume word synd gecwedene frequentatiua, þæt synd gelômlǣcende, forðan ðe hî getâcnjað gelômlǣcunge, þonne man sum ðingc gelôme dêð. rogo ic bidde and of ðâm rogito ic bidde gelôme. uolo ic flêo, uolas; uolito ic flicerige. ðâs word synd ealle þǣre forman geðêodnysse and macjað gelôme passiua. inchoatiua synd ðǣre ðriddan geðêodnysse and neutra, swâswâ meditatiua. eft quaero ic sêce, quaerito; quaeso ic bidde, quaesito; domo ic gewylde oððe temige, domito; fugio ic flêo, fugito; nosco ic oncnâwe, noscito. in so. sume geendjað on so: mergo ic besence, merso ic doppete; curro ic yrne, curso oððe cursito (of ðâm is cursor rynel); et similia. sume geendjað on xo: necto ic cnytte, nexo ic cnytte gelôme; flecto ic gebîge, flexo. sume geendjað on xor: amplector ic ymbclyppe, amplexor; sequor ic fylige, sector; et similia.
Sume word synd gecwedene desideratiua, þæt synd gewilnigendlîce: uideo ic gesêo and of ðâm uiso mê lyst gesêon; facio ic dô, facesso; capio ic gelæcce, capesso; lacero ic tôslîte, lacesso. ðâs word and ðyllice synd ðǣre ðriddan geðêodnysse: gif hî wǣron frequentatiua, þonne wǣron hî dǣre forman geðêodnysse.
Gyt synd manega ôðre word of ôðrum wordum: garrio ic gyrre, garrulo ic hlŷde; albo ic hwîtige, albico ic hwîtige; uello, uellico ic wyrtwalige; fodio and fodico ic delfe; nutrio, nutrico and nutricor ic fêde.
Sume word cumað êac of namum. pater fæder and of ðâm patro ic gefremme and patrisso ic geefenlǣce mînum fæder. graecus grêcisc: of ðâm graecisso and graecor ic leornige grêcisc. philosophus is sê ðe lufað wîsdôm: of ðâm is word philosophor ic smêage embe wîsdôm. poeta sceop, poetor ic leornige sceopcræft. architectus cræftica, architector ic cræfte. ealle mǣst ðâs word synd ðǣre forman geðêodnysse.
Nû cumað eft naman of wordum. armo ic gewǣpnige. hû mæg ic cweðan ic gewǣpnige ðê, bûton ic ǣr hæbbe ðâ wǣpnu ðê tô gyfenne? ǣrest byð se nama arma wǣpnu, and of ðâm byð word armo ic wǣpnige. ealswâ os mûð and of ðâm oro ic bidde; aes bræs, aero ic brasige (aeras); aurum gold, auro ic ofergylde (auras); trutina wǣge, trutino ic wege (trutinas); et similia. nû bêoð eft naman of wordum: doctor lârêow. hwâ byð lârêow, bûton hê lǣre? eallswâ lector rǣdere, sê ðe rǣt; piscator fiscere of ðâm worde piscor ic fixige (piscaris); cantor sangere; uenator hunta; et similia. þus ðû miht tôcnâwan, hwænne nama cymð of worde, hwænne word of naman.
Syndon êac on ânre geendunge ǣgðer gê word gê naman. cudo ic smiðige, cudis ðû smiðast: eft, gyf ðû cweðst hic cudo, huius cudonis, ðonne byð hit nama smið. palpo ic grâpige, palpas; hic palpo ðes blinda mann, huius palponis ðyses blindan. comedo ic ete, hic comedo ðes oferetola mann. uerbero ic swinge and sê ðe swingð. caligo mê mistjað mîne êagan and haec caligo ðes mist. propago ic tyddrige and haec propago tyddrung oððe bôh. lanio ic tôslîte and lanio cwellere. formido ic forhtige (formidas) and haec formido ðêos fyrhtu (huius formidinis). susurro ic rûnige (susurras) and hic susurro ðes rûnere oþþe wrôht. labor ic ætslîde, laberis and hic labor ðis geswinc. furor ic stele (furaris) and hic furor þêos hâtheortnys. amor ic eom gelufod and hic amor ðêos lufu. nitor ic hycge (niteris) and hic nitor ðêos beorhtnyss. liquor ic formylte (liqueris) and hic liquor ðes wǣta; et similia.
Figura is gefêgednys oððe hiw. twâ hiw synd: simplex ânfeald cupio ic gewilnige, taceo ic sûwige; composita gefêged concupio ic gewilnige, conticeo ic samod sûwige et similia.
Sume word âwendað heora getâcnunge on gefêgednysse. eo ic fare is neutrum, and of ðâm bêoð gefêgede actiua: adeo ic tô fare and passiuum adeor ic eom offaren; subeo ic undergange, passiuum subeor; ineo ic onginne and ineor. facio ic wyrce neutrum; of ðâm reficio ic gereordige and reficior ic eom gereordod and deponens uersificor ic fersige oððe ic wyrce fers (uersificaris), gratificor ic gladige oððe ic ðancige (gratificaris). eft calefacio ic wyrme mê, tepefacio ic wlacige syndon neutra. uenio ic cume is neutrum and of ðâm conuenio ic samod cume actiuum and conuenior passiuum ic eom samod cumen oððe mê gewearð; eallswâ inuenio ic gemête and inuenior ic eom gemêt. sedeo ic sitte and of ðâm obsideo ic ymbsitte and obsideor ic eom beseten. on ôðre wîsan sentio ic gefrêde is neutrum and of ðâm adsentio and adsentior ic geðafige, dissentio and dissentior ic geunðwǣrige on ânre getâcnunge. plecto ic gewîtnige is actiuum and of ðâm amplector and complector ic ymbclyppe. orior ic ûpp âspringe is deponens and of ðâm adorio neutrum and adorior deponens ic gesprece sumne mann. partior ic dǣle and of ðâm bipertio and bipertior ic dǣle on twâ; impertio and impertior ic âspende oððe gyfe. uerto ic âwende is actiuum and of ðâm reuerto and reuertor ic gecyrre, conuerto and conuertor ic samod âwende neutra and deponentia. uerso ic hwearftlige actiuum and of ðâm conuersor ic drôhtnige (conuersaris) and controuersor ic wiðerige deponentia.
Sume word âwendað heora cynn on ðâm ylcan andgyte: labo ic ætslîde (labas) neutrum and labor on ðâm ylcan andgyte deponens.
Sume word âwendað ǣgðer gê heora getâcnunge gê hyra declinunge. mando ic bebêode, mandas ðû bebŷtst; mando ic ete, mandis ðû ytst. fundo (fundas) ic lecge grundweall; fundo (fundis) ic âgêote; sero (seras) ic scytte sum loc oððe hæpsige; sero (seris) ic sâwe. uolo (uolas) ic flêo; uolo (uis) ic wylle. lego (legas) ic gaderige; lego (legis) ic rǣde. dico (dicas) ic hâlgige; dico (dicis) ic secge. lauo (lauas) ic ðwêa; lauo (lauis) ic wǣte.
Sume word habbað ân andgyt and gâð on twâ wîsan. denso (densas) and denseo (denses) ic ðiccige. strideo (strides) and strido (stridis) ic cearcige. ferueo ic wealle (ferues) and feruo (feruis). cieo (cies) and cio (cis) ic gelangige oððe gelaðige. dureo (dures) and duro (duras) ic âheardige. tueor (tueris) and tuor (tueris) ic gescylde. oleo (oles) and olo (olis) ic stince swôte oððe ic wexe. excelleo (excelles) and excello (excellis) ic oferðêo. fulgeo (fulges) and fulgo (and fulgis) ic scîne. sono (sonas), sono (sonis) ic swêge. uno (unas) and unio (unis) ic geânlǣce. orior (oreris) and orior (oriris) ic ûpp gange. morior (moreris), morior (moriris) ic swelte. potior (poteris) and potior (potiris) ic brûce. ðis word and orior synd swŷðor ðǣre fêorðan and morior ðǣre ðriddan.
Sume word habbað âne geendunge and âne declinunge and habbað mâ andgytu. committo ic befæste oððe syngige. admitto ic underfô oððe syngige. sapio ic wât oððe ic gesmæcce. condo ic timbrige oððe ic behŷde. et similia.
Word bêoð gefêgede mid namum. amplus brâd and of ðâm amplifico ic gemenigfylde, amplificas ðû gemenigfyltst. signum tâcn and of ðâm significo (significas) ic getâcnige. mid ôðrum wordum: calefacio ic mê wyrme, calefio ic eom gewyrmed; tepefio ic eom gewlacod. mid aduerbium: bene wel, benedico ic blêtsige oððe ic wel secge; male yfele, maledico ic wyrige oððe yfele secge; satis genôh, satisfacio ic fulbête oððe behrêowsige. mid praepositione: indico (indicas) ic gebŷcnige, indico (indicis) ic on gecweðe; liquo (liquas) ic hlŷttrige and of ðâm eliquo ic oferhlŷttrige; consternor (consternaris) ic eom âblîcged deponens: in and e and con syndon foresetnyssa.
Nelle wê nâ swŷðor hêr be ðâm worde sprecan. wel, gif ðis âht fremað.
Aduerbium est pars orationis indeclinabilis, cuius significatio uerbis adicitur; aduerbium is ân dǣl lêdensprǣce undeclinigendlîc, and his getâcnung byð tô wordum geðêod. aduerbium mæg bêon gecweden wordes gefêra, forðan ðe hê byð ǣfre tô wordum geðêod and næfð full andgit, bûton hê mid worde bêo. sapienter wîslîce is aduerbium. ic cweðe nû swutelîcor: sapienter loquor wîslîce ic sprece; feliciter facis gesǣlelîce ðû dêst; humiliter precatur êadmôdlîce hê bit. ðisum dǣle gelimpað ðrêo ðing: species, figura, significatio.
Species is hiw, primitiua frumcenned and diriuatiua ofgangende. primitiua is clam dîgellîce, saepe gelômlîce; diriuatiua clanculum dîgellîce, saepius gelômlîcor and saepissime gelômlîcost.
Figura is gefêgednys. simplex ânfeald: huc hider, prudenter snotorlîce; composita adhuc gyt, lege adhuc rǣd gyt, inprudenter unsnotorlîce; et similia.
Significatio is getâcnung, and ðes dǣl hæfð fela getâcnunga. temporalia synd, ðâ ðe tîda getâcnjað. pridem gefyrn, olim gefyrn, nuper niwan, antea ǣr, nudiustertius on ǣrron dæg, heri gyrstan dæg, hodie tô dæg, nunc nû, cras tô mergen, aliquando æt sumon cyrre. sume getâcnjað mâ tîda ðus: quando eram iuuenis ðâ ðâ ic wæs geong and âxung: quando uenisti? hwænne côm ðû? tôwerdre tîde: quando ueniam ad te, doce me ðonne ic cume tô ðê, tǣc mê. eallswâ aliquando feci sic hwîlon ic dyde swâ; si aliquando faciam sic gyf ic ǣfre dô swâ; et cetera. eallswâ dudum gefyrn, quondam hwîlon and olim getâcnjað þrêo tîda: forðgewitene and andwerde and tôwerde.
Sume synd localia, þæt synd stôwlîce, forðan ðe hî getâcnjað stôwa. huc hider, illuc þider. ueni huc gang hider. uade illuc gang þider. quo uadis? hwider gǣst ðû. on stôwe: hic hêr, illic and ibi þâr, ubi hwâr; ubi est meus liber? hwâr is mîn bôc? illic iacet iuxta te þâr lîð wiþ ðê. fram stôwe: hinc heonon, illinc ðanon, istinc þanon, inde þanon, unde hwanon oððe ðanon. hac on ðâs healfe, illac on ðâ healfe; super wiðufan, infra wiðnyðan; extra wiðûtan; ultra begeondan, citra beheonon; sursum ûpp, deorsum and iosum nyðer; dextrorsum on ðâ swŷðran healfe, sinistrorsum on ðâ wynstran healfe; orientem uersum êastweard, occidentem uersum westweard; aliorsum elles hwider.
Sume synd deortatiua, þæt synd forbêodendlîce oððe mistihtendlîce. ne: caue, ne hoc facias warna, þæt ðû þæt ne dô. neque: neque feci neque faciam nê ic ne dyde nê ic ne dô. nisi uel ni: nisi dominus custodierit ciuitatem bûtan drihten gehealde ðâ burh; ni fecissem bûtan ic dyde. swâ ðêah ne synd nâ ealle ðâs forbêodendlîce.
Sume syndan abnegatiua, þæt synd wiðsacendlîce, mid ðâm wê wiðsacað. non nese: fecisti hoc? dydest ðis? non feci ic ne dyde. uis hoc? wylt ðû ðis? non nese. eft haud nâtes hwôn, numquam nǣfre, nec umquam fiat nê hit nǣfre ne gewurðe, minime nâtes hwôn, nullo modo on nâne wîsan, nullatenus nâtes hwôn et similia.
Sume syndon con- uel adfirmatiua, þæt synd fæstnigende oððe sêðende, mid ðâm wê âsêðað ûre sprǣce. etiam geâ: manducasti hodie? ǣt ðû tô dæg? etiam, feci geâ, ic dyde. bibisti? drunc ðû? nequaquam nâtes hwôn. eft ôðre adfirmatiua: profecto witodlîce; scilicet and uidelicet gewislîce; quippe and nemphe witodlîce; sic est swâ hit is; et similia.
Sume synd iuratiua, þæt synd swerigendlîce. per ðurh: iuro per deum ic swerige ðurh god; per meum caput ðurh mîn hêafod; per nostram fraternitatem, uerum dico ðurh uncer brôðorrǣdene, ic secge sôð. ac crîst sylf ûs forbêad ǣlcne âð and hêt ûs ûre sprǣce þus âfæstnjan: est? is hit swâ? est hit is; non? nis hit swâ? non hit nis. mâ syndon swergendlîce aduerbia, ac hwæt sceolon hî gesǣde, nû wê swerjan ne môton?
Sume syndon optatiua, þæt synd gewîscendlîce. utinam haberem pecuniam êalâ gif ic hæfde feoh. o and si getâcnjað þæt ylce: o si haberem êalâ gyf ic hæfde.
Sume syndon ortatiua, þæt synd tihtendlîce, mid ðâm wê tihtað ôðre forð. heia nûlâ; age nûlâ: þis is êac menigfealdlîce agite nû gê lâ. ôðer is ðis, ôðer is word ago ic dô and imperatiuum age dô ðû, agite dô gê.
Sume syndon remissiua, þæt synd âslacigendlîce. paulatim lytlum, sensim stundmǣlum, suauiter sôfte, pedetemtim fægere.
Sume synd qualitatis, ðâ getâcnjað hwylcnysse, hû hit gedôn sŷ. prudenter snotorlîce, inprudenter unsnotorlîce; bene wel, male yfele. pulchre cantat fægere hê singð. expresse loquitur swutollîce hê sprecð.
Sume syndon quantitatis, ðâ getâcnjað mycelnysse oððe lytelnesse. multum mycel, parum lytel, nil and nihil nâht.
Sume syndon dubitatiua, þæt synd twŷnigendlîce. forsan wênunge, forsitan wênunge, fortassis and fortasse wênunge. ðâs and ðyllîce getâcnjað twŷnunge, hwæðer hit gewurðe oððe ne gewurðe.
Congregatiua syndon gadrigendlîce. simul samod, una samod, pariter samod. simul manducant samod hî etað. pariter ambulant æt gædere hî gâð.
Discretiua synd syndrigendlîce. separatim on sundron, secrete dîgellîce, singillatim sedet on sundron hê sit, diuise tôdǣledlîce.
Sume syndon similitudinis, ðâ getâcnjað gelîcnysse. sic swâ, sicut swâswâ, sicuti fecisti swâswâ ðû dydest, quasi homo swâswâ man, ut deus swâswâ god, uti sponsus swâswâ brŷdguma, uelut sapiens swâswâ wita, ueluti doctus swâswâ gelǣred, ceu puer swâswâ cild.
Ordinalia syndon endebyrdlîce. confestim ðâr rihte, continuo and statim and protinus ðâr rihte, deinde syðþan, deinceps and postea syððan.
Intentiua syndon geornfullîce. ualde swŷðe, nimis þearle, nimium mycclum, prorsus eallunga, penitus mid ealle, omnino eallunge.
Comparatiua synd wiðmetenlîce. magis swîðor, minus hwônlîcor, melius bet, peius wyrs, prudentius snotorlîcor, iustius rihtlîcor.
Superlatiua synd oferstîgendlîce. maxime swŷðost, minime hwônlîcost, ocissime hrædlîcost. se forma stæpe is positiuus: iuste rihtlîce. se ôðer stæpe is comparatiuus: iustius rihtlîcor. se ðridda stæpe is superlatiuus: iustissime rihtlîcost. eft prudenter snotorlîce, prudentius snotorlîcor, prudentissime snotorlîcost. eft fortiter stranglîce, fortius stranglîcor, fortissime stranglîcost. et similia.
Diminutiua syndon wanigendlîce. clam is dîgellîce, and of ðâm is wanigendlîc clanculum hwônlîcor dîgellîce. bene wel, and of ðâm is belle nâ ealles swâ wel, bellissime ealra wâclîcost.
Demonstratiua synd ætêowigendlîce. en efne oððe lôca nû, hêr hit is; en, adest episcopus efne, hêr is se bisceop; ealswâ ecce: ecce, uenit rex efne nû, hêr cymð se cyning.
Interrogatiua synd âxigendlîce. cur hwî, quare for hwî, quam ob rem for hwî oððe for ðî, ubi hwâr, unde hwanon, quo hwyder, quando hwænne. sume ðâs habbað þrŷfealde getâcnunge. gyf ic cweðe ubi posuisti meum librum? hwâr lêdest ðû mîne bôc? þonne is se ubi interrogatiuum, þæt is âxigendlîc. gyf ic cweðe tu scis, ubi tuus liber est ðû wâst, hwâr þîn bôc is, ðonne byð se ubi relatiuum, þæt is edlesendlîc, þæt is ongeâncyrrendlîc. gyf ic cweðe nescio, ubi inueniam meum librum nât ic, hwâr ic finde mîne bôc, þonne byð se ubi infinitiuum, þæt is ungeendigendlîc. quando uenisti? hwanne côm ðû? is interrogatiuum. quando eram iuuenis ðâ ðâ ic wæs jung is relatiuum. quando ero doctus hwænne bêo ic gelǣred is infinitiuum; quandoque on sumne sǣl.
Numeralia syndon, ðâ ðe getâcnjað getel. semel ǣne, bis tuwa, ter þriwa, quater fêower sîðon, quinquies fîf sîðon et cetera.
Sume aduerbia syndon frumcennede, swâswâ wê ǣr cwǣdon, and sume bêoð of ôðrum âcennede. prope gehende is frumcenned, and propius gehendor cymð of ðâm. ultra begeondan, ulterius feor begeondan. citra beheonon, citerius hideror oððe gyt beheonon.
Sume hî cumað of namum. felix gesǣlig is nama, and of ðâm cymð aduerbium feliciter gesǣliglîce. ealswâ uir wer, uiriliter werlîce and uiritim, þæt is geond gehwylce weras. mulier wîf, muliebriter wîflîce. corpus lîchama, corporaliter lîchamlîce. qualis hwylc, qualiter hû. alius ôðer, aliter elles. genus cynn, generaliter gemǣnelîce. species hiw, specialiter synderlîce.
Sume cumað of wordum. sto ic stande, statim þâr rihte. punio ic gewîtnige, inpune unwîtnigendlîce oððe bûtan wîte. abundo ic genihtsumige, abunde genihtsumlîce.
Sume cumað of naman speljendan. hic hêr, illic ðâr.
Sume cumað of dǣlnimendum. tractus getogen is participium, and of ðâm cymð tractim langlîce. cursus âurnen is participium, cursim hrædlîce is aduerbium.
Sume cumað of foresetnyssum. ex is praepositio, þæt is foresetnys, and of ðâm cymð extra wiðûtan. in is praepositio and intra wiðinnan aduerbium.
Naman bêoð êac gesette for aduerbio on eallum syx casum. on nominatiuum sublime hêage: sublime uolat aquila hêage flŷhð se earn; una samod, recens niwan. on genitiuo romae sum ic eom on rômebyrig, domi est hê is æt hâm. on datiuum uesperi on ǣfen, sorti on hlyte, ruri on lande. on accussatiuo romam pergo ic fare tô rôme, domum uadit hê gǣð hâm, domum equitat hê rît hâm. on ablatiuum roma uenio ic cume fram rôme, domo uenio ic cume fram hâme et similia.
Ealle ðâ aduerbia, þe geendjað on a, habbað langne a: antea ǣr, postea syþðan, interea betwyx þâm, praeterea tôforan ðâm. ita swâ, þis ân hæfð sceortne a. ðâ ðe on e geendjað, habbað sume sceortne e, sume langne. dâs habbað sceortne e: paene forneâh, saepe gelômlîce; inde þanon oððe syððan and of ðâm deinde syððan, exinde syððan (man cweð êac dein and exin), subinde þanon, proinde for þî þonne; peregre ælþêodiglîce, peregre sum hic ic eom ælþêodiglîce hêr, peregre proficiscor ælþêodiglîce ic fare, peregre aduenio ælþêodiglîce ic tô cume, peregre transeo ælþêodiglîce ic oferfare; facile êaðelîce, forte fǣrunga, sponte sylfwilles, mane on ǣrne merigen, utpote swylce ic swâ cweðe, bene wel, male yfele et cetera. ðâ ðe habbað langne e, syndon diriuatiua: clarus beorht and of ðâm clare beorhtlîce oððe beorhte; pulcher wlitig, pulchre citharizat fægere hê hearpað; faber smið, affabre cræftlîce; anglus englisc, anglice on englisc; latinus lêden, latine and latialiter on lêden; graecus grêcisc, graece on grêcisc; ebraicus and ebraeus ebreisc, ebraice on ebreisc. þâs and þyllîce cumað of ðâm ablatiuo, and wendað þone langan o on langne e. sume êac standað on ðâm o: falso lêaslîce, consulto rǣdlîce, postremo æt nêxtan, sedulo geornlîce, manifesto and manifeste swutollîce; and oft hî scyrtað þone o: cito hraðe, sero late, modo nûðâ oððe hwîltîdum, necessario nêdðearflîce (necesse est mihi mê is nêod, necesse habeo ic hæbbe nêode). sume of ðissere declinunge macjað of heora neutrum aduerbia: multum þearle, multum diligit deum þearle hê lufað god; uerum sôð and uere sôðlîce; primum and primo and prime ǣrest.
Sume gâð on twâ wîsan: durus heard and of ðâm dure and duriter heardlîce; largus cystig, large and largiter cystelîce; humanus mǣðfull oððe mennisclîc, humane and humaniter mǣðlîce oððe mennisclîce; firmus trum, firme and firmiter trumlîce. ualidus strang, ualde þearle; ritus gewuna, rite gewunelîce oððe rihtlîce.
Sume wendað heora getâcnunge: ferus dêor oððe rêðe, fere forneân; sanus hâl, sane gewislîce; sensus andgit, sensim stundmǣlum; passus stæpe, passim gehwâr; pridie ânum dæge ǣr, hodie tô dæg, meridie on midne dæg.
On i geendjað þâs: heri gyrston dæg, ibi þâr, ephesi on ðǣre byrig, domi æt hâm, belli on gefeohte et cetera.
Ðâs geendjað on o: quando hwænne, aliquando æt sumum cyrre, ultro sylfwilles, profecto witodlîce, illo þyder, eo þyder.
Ðâs geendjað on u: diu lange, interdiu on dæg, noctu on niht.
Þâs geendjað on c: nunc nû oððe hwîltîdum; tunc dâ oððe ðonne; tunc dixit iesus þâ sǣde se hǣlend; tunc sedebit super sedem maiestatis suae ðonne hê sit ofer setle his mægenþrymmes; huc hider; illuc þider; donec ôððæt oððe ðâ hwîle; dehinc heonon; adhuc gyt.
On am geendjað þâs: clam dîgellîce, coram êawunge, nequiquam on îdel, nequaquam nâtes hwôn, numquam nǣfre, nusquam nâhwâr, bifariam on twâ wîsan oððe on twâ healfa, trifariam on ðrêo wîsan, omnifariam on ǣlce wîsan oððe on ǣlce healfe (multifarie is êac on manega wîsan).
Þâs geendjað on em: item eft, tandem æt nêxtan, ibidem þâr rihte, identidem efsôna.
Ðâs geendjað on im: pars dǣl, partim dǣlmǣlum; furtum stalu, furtim stulorlîce; uicissim stundmǣlum; strictim nearolîce; affatim genihtsumlîce (sceort fa); praesertim hûru þinga; paulatim lytlum; et cetera.
Ðâs geendjað on um: dudum gefyrn, iterum eft, sursum ûpp, deorsum nyðer, desursum ufan, dedeorsum nyþan, deorsum uersum nyðerwerd, utroque uersum on ǣgðre healfe werd, rursum (and rursus) eft, prorsum (and prorsus) eallunga, actutum hrædlîce.
Ðâs geendjað on er: paulisper hwæt hwega, tantisper swâ swŷðe oððe swâ micclum, parumper hwæt hwega, diligenter geornlîce, utiliter nytwurðlîce, audacter dyrstelîce, difficulter earfoðlîce (facile êaðelîce on e), similiter swâ gelîce, aliter elles (and alias ælcor), semper symble, aeternaliter and perpetualiter êcelîce et similia.
On is geendað satis genôh (mann cweð êac sat genôh bûtan is; satius bet); nimis ðearle.
Þâs geendjað on sceortne us: haud secus nâ elles, caelitus heofonlîce, stirpitus grundlunge oððe mid stybbe mid ealle, funditus grundlunga, radicitus grundlunga oððe mid wyrttruman mid ealle, mordicus hetelîce oþðe bitmǣlum, actenus ôð ðis oððe ôð þæt, diuinitus godcundlîce, humanitus mennisclîce (man cweð êac diuine and humane and humaniter mǣðlîce), eminus foran ongeân, cominus foran ongeân, aduersus (and aduersum) ongeân mid þwyrnysse (aduersus is êac nama þwyr oððe wiðerrǣde). on ðissere geendunge gâð ealle comparatiua: ocius hrædlîcor, ac heora superlatiua geendjað on e: ocissime hrædlîcost; diu lange, diutius leng, diutissime ealra lengst; tarde late, tardius lator, tardissime latost; nuper niwan, nuperius niwlîcor, nuperrime niwlîcost; extra wiðûtan, exterius wiðûtan oððe ûttor, extreme swîðost wiðûtan; intra wiðinnan, interius wiðinnan oððe innor, intime innemest; supra wiðufan, superius ufor, supreme ufemest; infra wiðnyþan, inferius nyðor, infime nyðemest; crebro gelôme, crebrius gelômlîcor, creberrime gelômlîcost; raro seldan, rarius seldor, rarissime ealra seldost. manega gâð on þâs wîsan. potius swŷþor and potissime swîðost nabbað nânne positiuum.
Wê ne magon þisne part fullîce trahtnjan on engliscum gereorde, ac wê wyllað gyt hwæt lytles be þâm secgan. immo gyt mâ oððe gyt swŷþor byð on gecorennysse. magis swŷþor: magis hoc uolo, quam illud swŷðor oððe hraðor ic wylle þis, þonne ðæt. quam bonus homo êalâ, hû gôd man. tam bonus est iste eallswâ gôd is þes. uix earfoðlîce: uix uoluit earfoðlîce hê wolde. mox þâr rihte, deinceps syððan, dumtaxat þæt ân, tantummodo þæt ân; utrum uult hwæðer hê wylle; non uult hê nele.
Aduerbia bêoð gelimplîcor geendebyrde, gif hî standað on foreweardan on ðǣre sprǣce: bene agit wel hê dêð; sapienter loquitur wîslîce hê sprecð. man môt hî êac bæftan settan bûtan þâm, ðe bêoð ânes stæfgefêges oððe ætêowigendlîce oððe âstîgendlîce oððe tihtendlîce oððe gelîcnysse: ðâs sceolon ǣfre standan on foreweardre sprǣce. o is tôclypigendlîc aduerbium: o magister, doce me êalâ ðû lârêow, tǣc mê. hê is êac wundrigendlîc: o qualis facies êalâ hwylc ansŷn. hê stent on foreweardan. iam eallunga oððe nû getâcnað þrêo tîda: forðgewitene and andwerde and tôwearde, and stent on foreweardan. dum aduerbium getâcnað forðgewitene tîde and andwerde: ego legi, dum manducasti ic rǣdde, ðâ hwîle ðe ðû ǣte; lege, dum manduco rǣd, ðâ hwîle þe ic ete. hê byþ êac coniunctio. intus sum ic eom wiðinnan, foris sum ic eom ûte, foras eo ût ic gange; eft uade foras gang ût. de intus wiðinnan, de foris wiðûtan forbêad donatus tô cweðenne, ac hî standað swâ þêah on hâlgum bôcum.
Participium est pars orationis partem capiens nominis partemque uerbi. þes part mæg bêon gehâten dǣlnimend, forþan ðe hê nimð of naman cynn and casus, and of worde hê nimð tîde and getâcnunga: of him bâm hê nimð getel and gefêgednysse. participium habet sex accidentia dǣlnimend hæfð syx gelimp: hê hæfð genus (þæt is cynn), casus (gebîgednys), tempus (tîd), significatio (getâcnunc), numerus (getel), figura (gefêgednys). wê wyllað nû secgan be ðisum eallum gewislîcor.
Ealle ðâ dǣlnimendan, ðe getâcnjað andwearde tîde, syndon ðrêora cynna. of ðâm worde amo ic lufige cymð participium andwerdre tîde þrêora cynna: hic et haec et hoc amans þes and þêos and þis lufjende, huius amantis and swâ forð æfter þǣre ðriddan declinunge. ðâ ôðre ealle geendjað on us and synd mobilia, þæt is âwendendlîce fram cynne tô cynne: amatus gelufod tô werlîcum hâde, amata tô wîflîcum cynne, amatum tô nâðrum cynne. eallswâ doctus gelǣred hê, docta hêo, doctum hit. þâs ðrêo cynn synd on ðysum dǣle and nâ mâ, forðan ðe on ðisum dǣle ne bið nân commune duum generum, þæt is gemǣne twegra cynna, nê nân epicenon, þæt is gemencged cynn. man cweð on lêden hic miluus þes glida. swâ hwæðer swâ hit sŷ, hê þê hêo, and haec aquila þes earn, hê and hêo. ac þæt gecynd nele geþafjan, þæt ðâs cynn bêon on þysum dǣle. swâswâ ðâ word belimpað tô ðrŷm cynnum, swâ êac þâ participia, ðe of ðâm wordum cumað, belimpað tô þrŷm cynnum, tô were and tô wîfe and tô nâðrum cynne. doceo ic tǣce: wer tǣcð and wîf tǣcð and mancipium, þæt is weal, tǣcð sumne cræft. nû cymð of þâm worde participium docens tǣcende þrêora cynna and doctus gelǣred, docta, doctum, swâswâ wê ǣr cwǣdon. ealle, þâ þe geendjaþ on us, folgjað þǣre ôðre declinunge æfter werlîcum hâde and, þâ ðe geendjað on um, gâð æfter neutrum and, þâ ðe geendjað on a, folgjað þǣre forman declinunge.
Ðes dǣl hæfð six casus ǣfre befullan, and heora nân ne âteorað on ǣnigre declinunge, þêah ðe sume naman dôn.
Ðes dǣl hæfð þâ ylcan tîda, þe ðâ word habbað, þe hê of cymð.
Þes part oððe þes dǣl næfð nân angin nê nǣnne stede of him sylfum, ac byð of worde âcenned and becymð syþþan tô his âgenre geþingðe, swâswâ nân ôðer ne dêð. ðâ ôðre seofan dǣlas sindon sume frumcennede, sume cumað of ðâm ôðrum. rex cyning is frumcenned nama, and regalis cynelîc cymð of þâm and hæfð ealle þâ ðing, þe his ealdor hæfð; and ealswâ ealle þâ ôðre dǣlas. gif ðonne se ofgangenda dǣl gewent tô ôðrum dǣle, ðonne hæfð hê ðâ ðing êac, ðe him tô gebyrjað. bonus gôd is nama, and of ðâm cymð aduerbium bene wel. nû hæfð se bene þâ ðing, þe aduerbio gebyrað tô hæbbenne, nâ ðâ þing, þe naman gebyrjað, þêah ðe hê of naman côme. ealswâ uigilo ic wacige is word, and of ðâm cymð nama uigil wacol, ac þæt word hæfð þâ ðing, þe him tô gebyrjað, and se nama hæfð þâ ðing, þe him gebyrjað, þonne hê ôðer dǣl is, ôðer his ealdor; and swâ gehwylce ôðre. nû is participium of worde and of worde cymð, byð swâ ðêah ôðer dǣl and ôðer þing, ôðer his ealdor bið; and for ðî hæfð sume gelimp, þe his ealdor næfð, swylce hê sŷ frumcenned, ðêah ðe hê symle of ôðrum cume. ne sî nân man swâ dysig, þæt hê þâs gelîcnysse tô ǣnigum hâlgum þinge âwende, forðan ðe þis is woruldcræft fram ûðwitum âset tô gesceâdwîsre sprǣce and ne mæg nê ne môt ǣnigum hâlgum þinge bêon geefenlǣht.
Participium hæfð þrêo tîda, praesens andwerd: legens rǣdende oððe faciens wyrcende. praeteritum is forðgewiten: factus geworht. futurum is tôwerd tîd: facturus tô wyrcenne.
Of dǣdlîcum worde cumað twegen participia. ân is andwerdre tîde: legens rǣdende; ôðer is tôwerdre tîde: lecturus sê ðe rǣdan sceal; lecturus sum cras ic sceal rǣdan tô merigen.
Of ðâm þrôwjendlîcum worde cumað eft twegen participia: forðgewitenre tîde, swâswâ is lectus gerǣd; tôwerdre tîde is legendus þæt ðe sceal bêon gerǣd; and swâ ungerîme ôðre.
Of nâðres cynnes wordum cumað êac participia andwerdre tîde and tôwerdre, swâswâ of dǣdlîcum wordum: sto ic stande is neutrum, and of ðâm is participium stans standende and staturus sê ðe standan sceal.
Of þâm fîf þrôwigendlîcum neutrum cumað þrêo participia: gaudeo ic blîssige, and of ðâm is gaudens blîssigende and gauisus geblîssod and gauisurus sê ðe blîssjan sceal; audeo ic dearr, audens gedyrstlǣcende, ausus dyrstig oððe gedyrstlǣht, ausurus sê ðe gedyrstlǣcð; soleo ic gewunige, solens wunigende, solitus gewunod tô sumum ðincge, soliturus sê ðe sceal bêon gewunod; fio ic eom geworht oððe geworden, fiens wurþende, factus geworden oððe geworht, fiendus ðæt ðe gewurðan sceal; fido ic getrûwige, fidens trûwigende, fisus getrûwod, fisurus sê ðe wyle oððe sceal trûwjan.
Of ðâm worde, ðe is gecweden deponens, cumað þrêo participia. loquor ic sprece is deponens, and of ðâm is participium loquens sprecende and locutus sê ðe spræc and loquuturus sê ðe wyle oððe sceal sprecan.
Of þâm worde, þe is gecweden commune, cumað fêower participia, twegen dǣdlîce and twegen þrôwigendlîce. osculor ic cysse getâcnað ǣgðer gê dǣde gê þrôwunge, and of ðâm is participium osculans cyssende andwerdre tîde, swâswâ dǣdlîce word. ôðer is forðgewitenre tîde þrôwigendlîc: osculatus gecyssed. êac wê cweðað osculatus sum ic cyste oððe ic eom gecyssed, osculatus es tô þâm ôðrum hâde, osculatus est tô ðâm þriddan hâde. twegen sind tôwerde, ân dǣdlîc osculaturus sê ðe wyle oððe sceal cyssan and ôðer þrôwigendlîc osculandus sê ðe sceal bêon gecyssed.
Of eallum fulfremedum wordum cumað participia, swâswâ hêr âwriten is, on fîf wîsan, and, þâ ðe sind andwerdre tîde, ðâ sind þrêora cynna. of ðǣre forman coniugatione geendjað ealle on ans: amans lufigende, spirans orðigende; of ðǣre ôðre coniugatione geendjað on ens: docens tǣcende, habens hæbbende; of ðǣre ðryddan sume on ens, sume on iens: legens rǣdende, faciens wyrcende; of ðǣre fêorðan geendjað ealle on iens: audiens gehŷrende, ueniens cumende. ealle ðâs word sind þrêora cynna and gâð æfter ðǣre þryddan declinunge.
Ðâ ôðre geendjað sume on tus, sume on sus, sume on rus, sume on dus and wendað heora femininum on a and heora neutrum on um, swâswâ wê ǣr sǣdon. and þâm casum hî bêoð geðêodde, ðe ðâ word synd, ðe hî of cumað. amo deum ic lufige god, amans deum lufigende god. doceo pueros ic lǣre þâ cild, docens pueros tǣcende þâm cildum. lego librum ic rǣde âne bôc, legens librum rǣdende þâ bôc. audio te ic gehŷre ðê, audiens te gehŷrende þê. þus gâð ealle mǣst dǣdlîce word.
Sume nimað datiuum casum. impero tibi ic bebêode ðê and imperans tibi. benedico tibi oþðe te ic blêtsige ðê, benedicens tibi uel te. noceo tibi ic derige ðê, nocens tibi. inuideo tibi ic andige on ðê, inuidens tibi. parco tibi ic ârige ðê, parcens tibi. respondeo tibi ic andswarige ðê, respondens tibi.
Þrôwigendlîce word bêoð oftost geðêodde ablatiuum: amor a te ic eom gelufod fram ðê and participium amatus a te gelufod fram ðê; and swâ fela ôðre.
Deponentia nymað sume genitiuum and datiuum. misereor tui and tibi and te ic miltsige þê, miserens tui and miserens illius miltsigende ðîn and miltsigende his. wê cweðað miserere nostri, domine and miserere nobis, domine miltsa ûs, drihten. obliuiscor tui and tibi and te ic forgyte ðê, obliuiscens tui and tibi and te. recordor tui ic gemune ðê oððe ic eom ðîn gemyndig, recordans tui. sume gâð elles. loquor uerbum ic sprece word and loquor ad te ic sprece tô ðê, loquens ad te oððe loquutus, and loquor tibi. precor deum ic bidde god, precans and precatus deum. dignor te illa re ic gemedemige ðê tô ðâm ðinge and dignans te illa re and medemigende ðê tô ðâm ðinge. careo mea pecunia ic ðolige mînes fêos, carens sua re ðoligende his þinges.
Ealle naman mǣst têoð genitiuum: amicus illius his frêond, arator illius his yrðling, faber regis þæs cyninges smið, reus mortis dêaðes scyldig, ignarus doli nytende fâcn, securus armorum orsorh wǣpna. hî magon êac sume bêon geðêodde datiuo gehiwodlîce: amicus illi est hê is him frêond, scriptor illi est hê is him wrîtere, þæt is ðâm men, þe hê wrît. sume nimað accussatiuum gehiwodlîce: exosus bella onscunjende gefeoht, praescius futura forewitig tôweardra ðinga. sume têoð ablatiuum: dignus est bono hê is wyrðe gôdes, dignus est morte hê is wyrðe dêaðes, mactus uirtute geþogen on mægne. and eallswâ hî gâð menigfealdlîce and tô ǣlcum cynne.
Ðæt word, þe wê cweðað sum ic eom, es þû eart, est hê is; et pluraliter sumus wê sind, estis gê synd, sunt hî synd--of þissum worde cwǣdon þâ ealdan bôceras participium andwerdre tîde ens, ac hit nis nû nâ gewunelîc. of ðâm is swâ ðêah gefêged potens mihtig. of ðâm worde cymð praeteritum fui ic wæs, and his tôweardra participium is futurus, ðæt wê cweðað ǣfre tôwerd.
Þæt word eo ic fare (is ðû færst, it hê færð) macað participium iens farende, euntis farendes. eallswâ of queo ic mæg quiens magende, queuntis, queunti and swâ forð, and ealle, þâ ðe of him gefêgede bêoð, habbað e and u on ðâm fîf gebîgedum casum. heora tôweardan participia synd ðâs: iturus sê ðe wyle oððe sceal faran; quiturus, ac wê ne cunnon nân englisc þǣr tô.
Sume gâð of þâm regole, forðan ðe se gewuna is strengra. eruo ic generje, erutus generod: nû wolde se regol þæs cræftes habban of ðâm eruturus, ac se gewuna hylt eruiturus sê ðe wyle oððe sceal nerjan. orior ic ûp âspringe, ortus ûp âsprungen, oriturus sê ðe wyle oððe sceal ûp âspringan. pario ic cenne (þis gebyrað tô wîmmannum), partus âcenned, pariturus sê ðe cennan sceal. fruor ic brûce, fructus gebrocen, fruiturus sê ðe brûcan sceal. fungor ic brûce macað functus gebrocen and functurus sê ðe brûcan sceal; of ðâm bið defunctus forðfaren, sê ðe his tîman brêac.
Gyf þâ word âteorjað, þonne âteorjað êac þâ participia, ðe him of cuman sceoldon.
Numerus is getel: on ðisum dǣle singularis ânfeald currens yrnende et pluralis and menigfeald currentes yrnende; and hî nǣfre ne âteorjað on nâðrum getele þê mâ, þe on casum.
Ne bið nân participium gefêged, bûton þæt word, þe hê of cymð, bêo ǣr gefêged. facio ic wyrce is ânfeald word, and of ðâm is ânfeald participium faciens wyrcende. of ðâm is gefêged perficio ic gefremme, and of ðâm is gefêged participium perficiens gefremmende; and swâ fela ôðre. gif ðonne se participium bið gefêged þurh hine sylfne and þæt word ne bið nâ gefêged, þonne wyrð se participium tô naman. noceo ic derige and of þâm nocens derjende ǣgðer gê participium gê nama: innocens unsceððig is ǣfre nama, forðan ðe hê is gefêged bûton þâm worde: innoceo ne bið nâ gewunelîc word. sapio ic wât, and of ðâm sapiens wîs is participium and nama: insipiens unwîs oððe unsnotor is ǣfre nama, forðan ðe hê is swâ gefêged, swâ þæt word ne mæg bêon, þe hê of côm; and swâ fela ôðre. eft, gif hî bêoð wiðmetene, þæt is, gif hî bêoð comparatiua, ðonne bêoð hî êac naman. indulgens miltsigende, indulgentior mildre; acceptus andfencge, acceptior andfengra; and fela ôðre. sume synd ǣgðer gê participia gê naman. passus geþrôwod is participium of ðâm worde patior ic þrôwige, and eft passus stæpe is nama. lapsus âsliden of þâm worde labor ic ætslîde, and lapsus slide is nama. monitus gemyngod of þâm worde moneo ic mynegige, and monitus mynegung is nama; and swâ gehwylce ôðre. ac, gif hî bêoð participia, þonne bêoð hî ðǣre ôðre declinunge and mobilia. gif hî bêoð naman, þonne bêoð hî ðǣre fêorðan declinunge and fixa, þæt is unâwendendlîce. eallswâ eft uisus gesewen is participium, and uisus gesihð is nama. auditus gehŷrd is participium, and auditus hlist is nama. ictus gecnysed and ictus sweng oððe cnyssung. tactus gehrepod and tactus hrepung. habitus gehæfd and habitus gyrla. usus gebrocen and usus brŷce and ôðre þyllîce. eft natus âcenned is participium, and meus natus mîn bearn is nama oððe natus illius his sunu. eft amans deum lufigende god is participium, and amans dei is nama, þæt is amator dei, godes lufigend; and amans uirtutis mihte lufigend. factum geworht participium and factum dǣd. dictum gecweden and dictum cwyde. audiendus sê ðe sceal bêon gehŷred and audiendus est hê is tô gehŷrenne nama. habendus sê ðe sceal bêon gehæfd and habendus est hê is tô hæbbenne. scriptura is femininum participium of scripturus, and scriptura is gewrit (nama). ealswâ pictura sêo ðe mêtan sceal and pictura mêting. statura sêo ðe standan sceal and statura mannes leng. usura sêo ðe brûcan sceal and usura gafol. litura sêo ðe clǣman sceal and litura clǣming. diligentia is menigfeald neutrum of diligens, and haec diligentia þêos geornfulnys is nama. abstinentia is menigfeald participium and abstinentia forhæfednys. ealswâ sapientia participium and wîsdôm; and swâ fela ôðre.
Sume bêoð ǣfre naman, forðan ðe hî ne cumað nâ of wordum: capillatus sîdfexede; comatus sê ðe loccas hæfð: coma is loc; auris is êare, and of ðâm is auritus sê ðe hæfð mycele êaran; nasus nosu, nasatus sê ðe hæfð mycele nosu; dens tôð, dentatus sê ðe hæfð mycele têð; barba beard, barbatus gebyrd; galea helm, galeatus gehelmod; lorica byrne, loricatus gebyrnod; scutum scyld, scutatus gescyldod; gladius swurd, gladiatus geswurdod; asta sceaft oððe spere, astatus gesperod; purpura purpur, purpuratus mid purpuran gescrŷd; pallium pæl, palliatus mid pælle gescrŷd; tonica tunece, tonicatus mid tunecan gescrŷd; arma wǣpnu, armatus gewǣpnod; gemma gimstân, gemmatus gegymmod; littera stæf, litteratus sê ðe can stæfcræft; cornu horn, cornutus gehyrned; astu præt, astutus pætig.
Ðâs and þyllîce sindon mobilia nomina, ðæt is âwendendlîce naman, forðan þe hî nabbað word on gewunan, bûton armatus is ǣgðer gê nama gê participium: armo ic wǣpnige sumne man is dǣdlîc word, and armor ic eom gewǣpnod is ðrôwigendlîc, and of ðâm is armatus, þonne hit bið participium and tîde getâcnað.
Coniunctio est pars orationis indeclinabilis adnectens ordinansque sententiam. coniunctio mæg bêon gecweden geþêodnys. sê is ân dǣl lêdensprǣce undeclinigendlîc gefæstnjende and endebyrdigende ǣlcne cwyde. swâswâ lîm gefæstnað fel tô sumum brede, swâ getîgð sêo coniunctio þâ word tôgædere. þes dǣl gefæstnað and gefrætwað lêdensprǣce and hwîlon tôscǣt and hwîlon geendebyrt. pius et fortis fuit dauid rex ârfæst and strang wæs dauid cyning: se et is coniunctio, þæt is on englisc and. ego et tu ic and ðû, nos et uos wê and gê wyllað ân. nû þû miht gehŷran, hû þes dǣl tîgð þâ word tôgædere. næfð þes dǣl nâne mihte nê nân andgit, gif hê âna stent, ac on endebyrdnysse lêdensprǣce hê gelîmað þâ word, nê hê ne bið nâht on englisc âwend bûtan ôðrum wordum.
Tria accidunt coniunctioni þrêo ðing gelimpað þisum dǣle: ân is potestas miht, ôðer is figura gefêgednys, þridda ordo endebyrdnys. potestas is miht, and sêo geswutelað, hwæt þes dǣl mæge fremman, forðan ðe hê hwîlon geþêot ôðre dǣlas and hwîlon tôscǣt. sume sindon gehâtene copulatiuae, þæt sind geðêodendlîce, forðan ðe hî geðêodað ôðre dǣlas on ðǣre sprǣce endebyrdnysse, ac hî nabbað nân andgit, gif hî âna standað. þâs sind geþêodendlîce: et, que, ac, ast, at, atque. uir et mulier wer and wîf. stetitque and hê stôd. cantauitque and hê sang. omnis populus uirorum ac mulierum eall folc wera and wîfa. ast alii adfirmant and ôðre sêþað. at is ongeânweardlîc: at iesus ait and se hǣlend cwæð him tôgeânes; at illi tacuerunt and hî sûwodon tôgeânes þæs hǣlendes wordum. atque aliis est largus and ôþrum hê is cystig. ealle ðâs habbað ân englisc, þêah ðe hî for fægernysse fela synd on lêdensprǣce.
Sume synd gehâtene disiunctiuae, þæt synd âscyrigendlîce, forðan ðe hî tôtwǣmað þæt andgyt and þâ word geðêodað. hêr synd ðâ: aut, ue, uel, ne, nec, an, neque. lege aut scribe rǣd oððe wrît. aut aliquis latet error oððe sum gedwyld lûtað þǣr. ne lingua nec manus oculiue peccent nê tunge nê handa oððe êagan syngjon. sentisne? understentst þû lâ? uisne? wylt þû lâ? uel dies est uel nox oððe hit is dæg oððe niht. tota die uel legit iste uel cogitat eallne dæg oððe þes man rǣt oððe hê þencð. nec laudo nec uitupero nê ic ne herige nê ic ne tǣle. eft ongeânwerdlîce: nec una hora auarus neglegit lucrum neque pius iustitiam nê forgyt se gŷtsere his gestrêon âne tîd nê se ârfæsta his rihtwîsnysse. siue and seu syndon êac disiunctiuae: siue errore uiae seu tempestatibus acti hî synd genêadode oððe mid gedwylde þæs weges oððe mid stormum þæs unwederes. siue uir siue mulier swâ hwæþer swâ hit sŷ, swâ wer, swâ wîf. an is interrogatiua, þæt is âxjendlîc: tu es, qui uenturus es, an alium expectamus? eart þû, sê ðe tôweard is, oððe wê ôðres anbîdjan sceolon? hê is êac dubitatiua, þæt is twŷnjendlîc: eloquor an sileam? hwæðer ic sprece oððe swŷgje?
Sume syndon gehâtene expletiuae oððe completiuae gecwedene, þæt synd gefyllendlîce: þâ gefyllað and gefægerjað þâ lêdensprǣce, and, þêah ðe hîg forlǣtene bêon, ne byð swâ ðêah þǣre sprǣce andgit forlǣten. hêr synd ðâ: autem, enim, uero, quidem, equidem, quoque, nam, namque, uidelicet. tu autem, domine, miserere mei et resuscita me ðû, sôðlîce, drihten, miltsa mê and ârǣr mê. ego enim sum dominus, deus tuus ic, sôðlîce, eom drihten, ðîn god. tu uero odisti disciplinam þû, sôðlîce, hatedest godes stêore. ego quidem facio ic, witodlîce, dô. equidem merui ic, witodlîce, þæt geearnode. tu quoque þû êac swylce. doctus sum; nam legi ic eom gelǣred; sôðlîce, ic rǣdde. erat namque in sermone uerax hê wæs, sôðlîce, on sprǣce sôðfæst. hominem uidelicet iustum laudo rihtwîsne mannan, gewislîce, ic herige. eallswâ regnum scilicet illud þæt rîce, gewislîce.
Sume sindon causales gehâtene. causa is intinga, and þâs bêoð for sumon intingan gecwedene: si, etsi, etiamsi, siquidem. si uis gif ðû wylt; si possum gif ic mæg. etsi uoluero gloriari, non ero insipiens þêah ðe ic wylle wuldrjan, ne bêo ic nâ unsnoter. etiamsi mortuus fuerit, uiuet þêah ðe hê bêo dêad, hê leofað. donatus telð gyt mâ tô ðisum: ni, nisi, sed. ni and nisi habbað ân andgyt. ni uelles, non uenisses bûton þû woldest, ne côme ðû. ni fallor bûton ic bêo mid lêasunge bepǣht. nisi dominus custodierit ciuitatem bûton drihten gehealde þâ burh. non ego, sed tu nâ ic, ac ðû. non bos est, sed equus nis hit nâ oxa, ac is hors. gyt synd mâ ðyssera æfter priscianes tǣcinge: quoniam, quia, quam ob rem. confitemini domino, quoniam bonus andettað drihtne, forðan ðe hê is gôd. quia fecisti rem hanc forðan ðe þû dydest þys þing. eft quia tu es petrus þæt þû eart petrus. quam ob rem uenisti? for hwî côme ðû? quam ob rem uolui for þî ic wolde. þis is êac aduerbium and bið menigfealdlîce quas ob res? for hwilcum ðingum? naman bêoð êac tô ðisum genumene: qua causa? for hwilcum intingan? qua gratia? for hwilcum gesceâde?; and praepositio: quapropter for ðî þonne; and pronomen: ideo for þî, idcirco for ðî, propterea for þî et similia.
Sume sind gecwedene rationales. ratio is gesceâd, and þâs sind for sumon gesceâde gesette on endebyrdnysse lêdensprǣce: ergo, igitur, ita, itaque, utique. tulit ergo dominus hominem eornostlîce, drihten genam þone mann. igitur perfecti sunt caeli et terrae eornostlîce, heofenas and eorðan wǣron fulfremedlîce geworhte. sicut domino placuit, ita factum est swâswâ hit drihtne gelîcode, swâ hit is gedôn. itaque epulemur in domino witodlîce, uton wistfulljan on drihtne. utique uolo witodlîce, ic wylle. utique uolumus witodlîce, wê wyllað.
Priscianus cwæð, þæt sume sind aduersatiuae, þæt sind wiþerrǣdlîce. quamuis, quamquam, licet, etsi, etiamsi, tamen. quamuis clames, non audiat surdus ðêah ðe ðû clypige, hit ne gehŷrð se dêafa. quamquam stultus moneatur, non emendetur ðêah ðe se stunta bêo gemynegod, hê ne byð gerihtlǣht. licet petieris dimidium regni mei ðêah ðe ðû bidde healfne dǣl mînes rîces. licet is âlŷfed is word: mihi licet ic môt, nobis licet wê môton; tibi licuit ðû môstest; licitus sermo âlŷfed sprǣc, licita res âlŷfed ðingc, licitum uerbum âlŷfed word; inlicitum unâlŷfed; and participium licens âlŷfende and aduerbium licenter âlŷfedlîce, swâswâ of libet mê lyst libens lustbǣre and libenter lustlîce. se ôðer licet næfð nâht ðyses. quamuis non roget, tamen uult habere ðêah ðe hê ne bidde, þêah hê wyle habban. tamen uult ðêah hê wyle. be ðâm ôðrum wê sǣdon. saltim getâcnað wanunge: saltim, si haberem unum denarium hûru, gif ic hæfde ǣnne pening; si non uis legere, saltim audi gif ðû nelt rǣdan, hlyst hûru.
Sume synd gehâtene encleticae on grêcisc, þæt is on lêden inclinatiuae and on englisc âhyldendlîce, forðan ðe hî âhyldað and gebîgað heora swêg tô ðâm stæfgefêge, þe him ætforan stent. þæt sind ðrêo: que, ne, ue. arma uirumque þâ wǣpnu and þone wer. oculiue oððe êagan. satisne est oððe estne satis? is ðǣr genôh lâ? on eallum þisum and þyllecum gǣð se swêg tô ðâm stæfgefêge, þe him ætforan stent. þes que is sceort mid þrŷm stafum gewriten oððe getitelod, and se langa quae, þe is femininum of quis, sceal bêon mid fêower stafum q, u, a, e âwriten.
Sume syndon ǣgðer gê coniunctiones gê aduerbia. gif ic cweðe uolo, ut legas ic wylle, ðæt ðû rǣde, þonne byð se ut coniunctio; eft rogo, ut facias ic bidde, þæt ðû dô. gif ic cweðe feci, ut potui ic dyde, swâ ic mihte, þonne bið se ut aduerbium and getâcnað gelîcnysse. ealswâ feci, ut homo ic dyde, swâswâ mann. hwîlon hê getâcnað êac tîde: ut uidit beatus sebastianus þâ ðâ se êadiga sebastianus geseah; on þissere stôwe hê is temporale aduerbium, þæt is tîdlîc, forðan þe hê getâcnað tîde hêr, swâswâ hê dêþ gehwǣr. dum and cum sindon ǣgðer gê aduerbia gê coniunctiones. gif hî bêoð geðêodde þâm gemete, ðe is gehâten indicatiuus, þonne bêoð hî aduerbia; and eft, ðonne hi bêoð geþêodde þâm gemete, þe is gecweden coniunctiuus, þonne bêoð hî coniunctiones. manega synd gyt coniunctiones, þe wê ne magon nû secgan on ðissere sceortnysse.
Fêawa coniunctiones bêoð gefêgede. si and que and ne underfôð fêginge ðus: si quis swâ hwâ, si quando gif ǣfre oþðe âhwænne; ne quis: ne quis furetur þæt nân ne stele, ne quando obdormiam in morte þæt ic nǣfre on dêaðe ne slâpe; and þâs sind mobilia. quisque gehwâ, ubique gehwǣr, undique ǣghwanon. on þisum æftemystan nis nâ se que encletica, forðan ðe hê ne âhylt ðone swêg him tô, swâswâ his gewuna is. nam is ânfeald coniunctio, and namque is gefêged and swâ gehwylce.
Ordo is endebyrdnys, and sume coniunctiones æfter gecynde standað ǣfre on foreweardan on ǣlcere lêdensprǣce, swâswâ dôð þâs: at, ast, si and gehwylce ôðre. þâs and þillîce synd gehâtene praepositiuae, þæt sind foresettendlîce. sume sind gehâtene subiunctiuae, þæt sind underþêodendlîce, forþan ðe hî bêoð ǣfre underþêodde on ðǣre lêdensprǣce endebyrdnysse, swâswâ is que and autem and gehwylce ôðre. sume sind communes, þæt is gemǣnre endebyrdnysse, forðan ðe hî magon hwîlon ætforan standan, hwîlon bæftan, swâswâ dêð ergo and igitur and gehwylce ôðre.
Praepositio est pars orationis indeclinabilis. praepositio mæg bêon gecweden on englisc foresetnys, forðan ðe hê stent ǣfre on foreweardan, swâ hwǣr swâ hê byð, bêo hê gefêged tô ôðrum worde, ne bêo hê. hwîlon hê geêacnað and gefylð þǣra worda andgit, ðe hê tô cymð, and hwîlon hê âwent heora getâcnunge and hwîlon wanað. celsus is hêalîc. dô ðǣr tô praepositio ex, þonne byð hit excelsus swŷðe hêalîc: hêr hê gefylð þæt andgit. iustus is rihtwîs. dô ðǣr tô praepositio in, þonne byð hit iniustus unrihtwîs: hêr hê âwent þæt andgit. rideo ic hliche. dô ðǣr tô praepositio sub, þonne byð hit subrideo ic smercige: hêr hê gewanað þæt andgit and swâ gehwǣr.
Ân þing gelimpð þisum dǣle, þæt is casus. twegen casus hê tŷhð him tô, accusatiuum and ablatiuum. wê wyllað nû ǣrest âwrîtan þâ praepositiones, þe belimpað tô accussatiuum, ac hî nabbað nâ full andgyt, gyf hî âna standað bûtan ôðrum wordum. hêr synd ðâ: ad, apud, ante, aduersum, cis, citra, circum, circa, contra, erga, extra, inter, intra, infra, iuxta, ob, pone, per, prope, propter, secundum, post, trans, ultra, praeter, supra, circiter, usque, secus, penes. wê cweðað ad patrem tô fæder, ad deum tô gode, ad regem equito tô cyninge ic rîde. apud homines sum mid mannum ic eom, apud episcopum manet mid ðâm biscope hê wunað. ante hostium stat ætforan ðǣre dura hê stent, ante regem stat ætforan ðâm cyninge hê stent. aduersum inimicum pergit tôgeânes his fŷnd hê gǣð. cis romam beheonan rôme, cis alpes beheonan muntan. citra plateam beheonan þǣre strǣt. circum montem ymbe ðâ dûne. circa forum wið ðâ cêpstrǣt. contra ignem ongeân þæt fŷr. erga propinquos curo embe mîne mâgas ic hogige. extra terminum ofer landgemǣru, extra legem dei facit ofer godes ǣ hê dêð. inter amicos sum betwux frêondum ic eom. intra moenia binnon weallum. infra tectum under hrôfe. iuxta uiam wið þone weg. ob meritum for geearnunge. pone tribunal sedeo wið þæt dômsetl ic sitte. per loca geond stôwa, per dies geond dagas, per hostium intramus ðurh þâ duru wê gâð in. prope fenestram scribo gehende þâm êhþyrle ic wrîte, prope est dies domini gehende is godes dæg. propter fidem passus est for gelêafan hê ðrôwode. secundum regulam uiuo æfter regole ic lybbe, secundum apostolicam doctrinam be þǣre apostolican lâre, secundum mathaeum æfter mathees gesetnysse. post tres annos æfter þrîm geârum, post multum tempus æfter mycelre tîde. trans uadum ofer þone ford, trans mare ofer sǣ. ultra mare est begeondan sǣ hê is, ultra te begeondan ðê. praeter illa tôforan ðâm oððe bûtan þâm; eft spem in alium numquam habui, praeter in te, deus israel næfde ic nǣnne hiht on ôðerne nǣfre, bûton on ðê, israhela god. supra pectus domini bufan drihtnes brêoste. circiter tria milia forneân þrêo þûsend, circiter triginta annos forneân þrittig geâra, circiter kalendas wið ðâm mônðe (kalendae synd clypunga, forðan ðe ðâ ealdan men clypodon symle on niwum mônan). usque nimð oftost ôðerne praepositio him tô: usque ad faeces biberunt hî druncon ôð ðâ drosna, usque ad uesperum ôð ǣfen. secus uiam wið þone weg, secus uadum sedet wið ðone ford hê sit. penes uos est mid êow hê is, penes iudices mid dêmum. þâs praepositiones sume magon bêon aduerbia, gif hî bêoð bæftan gesette. ego supra aspicio, tu infra ic hâwige bufan and ðû beneoðan: hêr is se infra aduerbium. ego in hac parte sto, tu contra ic stande on þâs healfe and ðû ongeân: hêr is se contra aduerbium; and swâ gehwylce ôðre.
Ðâs ôðre bêoð geðêodde tô ablatiuum: a, ab, abs, cum, coram, clam, de, e, ex, pro, prae, palam, sine, absque, tenus. wê cweðað on lêdensprǣce a domo of hûse oððe fram hûse. ab homine fram men, ab illo fram him. abs quolibet iussu bûtan ǣnigre hǣse. cum exercitu pergit mid here hê færð. cum rege est mid cynincge hê is. coram uobis stat ætforan êow hê stent. clam is swîðor aduerbium, þonne praepositio: bona aperte facit, mala clam gôd hê dêð openlîce and yfel dîgellîce; hêr is clam aduerbium, ac hê bið swâ þêah praepositio, þonne hê bið foreset: clam custodibus surgo nytendum ðâm weardmannum ic ârîse, clam te est dîgele ðê is. de loco fram stôwe oððe be stôwe, de domo dei of godes hûse, de illo homine loquor be ðâm men ic sprece, de rege loquitur episcopus be ðâm cyncge sprecð se bisceop. e terra of eorðan, fons ascendebat e terra se wyll âstâh ûp of ðǣre eorðan. ex illo loco of ðǣre stôwe. pro hominibus oro for mannum ic gebidde. prae timore non audeo for ege ic ne dear. palam omnibus dico openlîce ic secge him eallum. sine labore hic sedeo bûtan geswince ic sitte hêr, sine crimine bûtan leahtre. absque terrore quiescit bûtan ôgan hê hine gerest, absque ambiguitate bûtan twŷnunge. tenus is aduerbium mid grêcum, ac hê is mid lêdenwarum geteald tô praepositio, forðan ðe hê ne mæg ân standende ǣnige mihte habban, and byð oftost swâ ðêah geendebyrd bæftan: capulotenus abdidit ensem ôð ðâ hylta hê behŷdde þæt swurd. ealswâ pubetenus ôð cnihthâde and finetenus ôð ende, mortetenus ôð dêað, collotenus ôð ðone swuran, uerbotenus be worde, talotenus ôð ðâ andclêow. hê bið êac geþêod genitiuo æfter grêciscum gewunan: crurumtenus ôð ðâ sceancan (hoc crus þes scanca, horum crurum ðyssera sceancena). hê âwent êac tô aduerbium: actenus ôð ðæt and ôð þis. sume of ðisum bêoð aduerbia, swâswâ wê ǣr sǣdon.
Gyt synd fêower praepositiones, þe magon bêon geþêodde ǣgðer gê accussatiuo gê ablatiuo: in, sub, super, subter. in and sub bêoð geþêodde accussatiuo, þonne hî getâcnjað ad locum, þæt is færeld tô sumere stôwe. in urbem uado ic gange in tô ðǣre byrig. introibo in domum tuam, domine ic gange in tô ðînum hûse, drihten. in ciuitatem equitauit rex in tô ðǣre ceastre râd se cyning. sub ipsos postes under ðâm sylfum postum. gallina congregat pullos suos sub alas henn gegaderað hire cicenu under fiðerum. eft, ðonne hî getâcnjað in loco, þæt is on ðǣre stôwe, þonne bêoð hî geðêodde ablatiuo. in aula sedeo on healle ic sitte. in lectulo iacet on bedde hê lîð. sub arbore sto under trêowe ic stande. sub diem and sub die under dæge. sub iustitiam and sub iustitia under rihtwîsnysse. super and subter, þonne hî getâcnjað styrunge, þonne bêoð hî geþêodde accusatiuo. qui ascendit super caelos sê þe âstâh ofer heofenas. super montem excelsum ascende tu ofer hêalîce dûne âstîh ðû. subter aquam mersus est under wætere hê is besenced. eft, ðonne hî getâcnjað in loco, þæt is on stôwe, þonne genimað hî ablatiuum. fronde super uiridi sunt nobis mitia poma ûs synd lîðe æppla ofer grênum bôge. super arbore sedent ofer trêowe hî sittað. hê getâcnað êac gemynd, swâswâ de. super hac re and de hac re be ðysum þinge. super bið êac aduerbium. subter densa testudine under ðiccum scyldtruman oððe randbêage; and swâ gehwǣr.
Hî bêoð êac ealle mǣst gefêgede oððe tô wordum oðþe tô namum. obsto ic ongeân stande, obuius ongeân cumende. posthabeo ic forsêo, posterus æftergenga, posthumus æfterboren (sê þe bið geboren æfter bebyrgedum fæder). circumfero ic ferje onbûtan. contradico ic wiðcweðe, contrarius wiþerrǣde, contrarietas and contrauersio wiðerrǣdnys. intercapedo fyrst, interuallum lytel fæc. amendo ic betǣce fram mê, amens gewitlêas. ebibo ic of âdrince, educo (educas) ic fêde. abduco ic of âlǣde. aufero ic ætbrêde: hêr is se b âwend on u. asporto ic aweg bere: hêr is se b âwend on s. arripio ic gelæcce: b on r. abscondo ic behŷde. detraho ic tǣle bæftan, desperatus georwêned, demens gemyndlêas. procliuus forðheald, prostratus âstreht, pro sua uita uult be his lîfe he wyle, pro uiribus suis be his mægnum. praedico ic bodige oððe foresecge, praedicator prydecere (praeco bydel is ânfeald), prae me tôforan mê, prae omnibus tôforan eallum. cum bið âwend tô con on gefêgednysse: coniungo ic geðêode, conspiro ic gerêonige, conculco ic fortrede. exhibeo ic gearcige, excludo ic ût âlûce, expers orhlyte, exlex bûtan ǣ oððe ûtlaga. inspiro ic on orðige, infirmo ic untrumige, insanus gewitlêas, infirmus untrum. subpono ic underlecge. supersideo ic ofersitte, superuolo ic oferflêo, superuacuus unnyt oððe îdel, superficies sumes ðinges brâdnyss; and swâ gehwylce ôðre, ac swâ þêah ne bêoð hî ealle gefêgede.
Gyt synd syx praepositiones: di, dis, re, se, am, con: þâs sind gehâtene loquelares. loquela is sprǣc, and loquelares synd gesprǣcelîce, forðan ðe ðâs six praepositiones ne bêoð nâhwâr âna, ac bêoð ǣfre tô sumum ôðrum worde gefêgede. di: diuido ic tôdǣle, dimitto ic forlǣte, disertus getinge. dis: discurro ic geondyrne, discutio ic tôsceace, disiungo ic ungeocige oððe tôtwǣme, distraho ic âspende yfele. re: reuertor ic ongeân cyrre, respicio ic besêo under bæc. se: seduco ic bepǣce oðþe forlǣde, separo ic âscirige, securus orsorh. am: amputo ic of âceorfe, amplector ic beclyppe. con stent gehwǣr for cum, swâswâ wê ǣr sǣdon, ac hê forlŷst þone n, gyf ǣnig uocalis him cymð tô: coaequo ic emnette, coarto ic genyrwige et cetera. þâs synd gehâtene praepositiones, forþan ðe hî bêoð ǣfre foresette ôðrum wordum, swâ hwǣr swâ hî bêoð gefêgede.
Interiectio est pars orationis significans mentis affectum uoce incondita, interiectio is ân dǣl lêdensprǣce getâcnjende þæs môdes gewilnunge mid ungesceapenre stemne. interiectio mæg bêon gecweden betwuxâlegednys on englisc, forþan ðe hê lîð betwux wordum and geopenað þæs môdes styrunge mid behŷddre stemne. ân þing hê hæfþ: significatio, þæt is getâcnung, forðan ðe hê getâcnað hwîlon ðæs môdes blîsse, hwîlon sârnysse, hwîlon wundrunge and gehwæt. heu getâcnað þæs môdes sârnysse: heu mihi, domine, quia peccaui nimis in uita mea wâ is mê, drihten, forþan þe ic syngode swîðe on mînum lîfe. þes heu and ei getâcnjað wânunge. hui man cweþ on lêden and ealswâ on englisc: huig, hû færst ðû. uae getâcnað hwîlon wânunge, hwîlon ðêowracan, hwîlon wyrigunge. uae mihi, quia tacui wâ is mê, þæt ic sûwode. crîst cwæð be judan: uae illi wâ him. hê cwæð be þâm ungelêaffullum judeiscum: uae uobis wâ êow. on wyrigunge: uae tibi sit wâ þê sî. eft hê getâcnað wâwan, swâswâ se wîtega ezechiel cwæð be þǣre bêc, þe him wæs gebrôht fram gode: et scriptae erant in eo lamentationes et carmen et uae and on ðǣre wǣron âwritene hêofunga and lêoð and wâwa (ðâ hêofunga getâcnodon þǣra manna wôp, ðe heora synna behrêowsjað and mid sôðre dǣdbôte gebêtað. þæt lêoð getâcnode godes þêowena sang and ðǣra manna, þe god herjað mid gâstlîcum lofsangum. se wâwa getâcnað þone êcan wâwan, ðe ðâ habbað on hellewîte, þe nû god forsêoð and his beboda). þes uae sceal bêon âwriten mid þrîm stafum, and se sceorta ue, ðe is coniunctio, hæfð twegen stafas: quid est stultius quidue turpius? hwæt is stuntlîcor oðþe hwæt fracedlîcor?
Þes dǣl interiectio hæfð wordes fremminge, þêah ðe hê fǣrlîce geclypod bêo, and hê hæfð swâ fela stemna, swâ hê hæfð getâcnunga, and hî ne magon ealle bêon on englisc âwende. haha and hehe getâcnjað hlehter on lêden and on englisc, forðan ðe hî bêoð hlichende geclypode. uah getâcnað gebŷsmrunge, and racha getâcnað ǣbylignysse oððe yrre. uah and racha sind ebreisce interiectiones, and ǣlc þêod hæfð synderlîce interiectiones, ac hî ne magon nâht êaðe tô ôðrum gereorde bêon âwende. la getâcnað yrsunge. e gebîcnað forsewennysse. euge gebîcnað blîsse and bŷsmrunge. o getâcnað ǣbilignysse and sârnysse and wundrunge and is aduerbium uocandi: o magister êalâ ðû lârêow, and hê is êac ân stæf. a and e sindon interiectiones and praepositiones and êac stafas. pro is praepositio and interiectio: pro, si remeasset in urbem êalâ, gif hê gecyrde in tô ðǣre byrig. hwîlon hî bêoð êac of ôðrum partum gefêgede. pro dolor wâlâ and gehwylce ôðre, þe gebîcnjað þæs môdes styrunge ðurh clypunge. ealle hî sind interiectiones, ac heora swêg byð hwîlon gescyrt and hwîlon gelencged be ðæs môdes styrunge. âfæstlâ and hîlâhî and wellâwell and ðyllîce ôðre sindon englisce interiectiones.
Ic wylle êac âwrîtan on englisc þâ naman, ðe getâcnjað getel and þâ ðe him of cumað. unus (i) ân gebyrað tô werlîcum hâde, una tô wîflîcum, unum tô neutrum. duo (ii) twegen gebyrjað tô masculinum and tô neutrum, duae twâ tô femininum. tres (iii) ðrŷ gebyrjað tô masculinum and femininum, tria þrêo tô neutrum. quattuor (iiii) fêower gebyrjað tô eallum þâm þrîm cynnum and swâ forð ôð hundtêontig. quinque (u) uiri fîf ceorlas. sex (ui) litterae six stafas. septem (uii) uerba seofan word. octo (uiii) eahta tô ǣlcum cynne and tô ǣlcum casu and swâ forð. nouem (uiiii) nigon. decem (x) tŷn. undecim (xi) endleofan. duodecim (xii) twelf. tredecim (xiii) þreottŷne. quattuordecim (xiiii) fêowertŷne. quindecim (xu) fîftŷne. sedecim (xui) syxtŷne. decem et septem (xuii) seofantŷne. decem et octo (xuiii) eahtatŷne. decem et nouem (xuiiii) nigontŷne. uiginti (xx) twentig. uiginti unum (xxi) ân and twentig and swâ forð. triginta (xxx) þrittig. quadraginta (xl) fêowertig. quinquaginta (l) fîftig. sexaginta (lx) syxtig. septuaginta (lxx) hundseofontig. octoginta (lxxx) hundeahtatig. nonaginta (xc) hundnigontig. centum (c) hundtêontig. þâ ôðre heonon forð sindon mobilia. ducenti (cc) uiri twâ hund wera, ducentae feminae twâ hund wîfa, ducenta uerba twâ hund worda and swâ forð tô ǣlcum cynne and tô ǣlcum case: ducentorum, ducentarum; ducentis; ducentos, ducentas, ducenta; et cetera. ealswâ trecenti (ccc), -tae, -ta þrêo hund. quadringenti (cccc), -tae, -ta fêower hund. quingenti (d), -tae, -ta fîf hund. sexcenti (dc), -tae, -ta syx hund. septingenti (dcc), -tae, -ta seofon hund. octingenti (dccc), -tae, -ta eahta hund. noningenti (dcccc), -tae, -ta nigon hund et per sincopam and þurh wanunge nongenti and nongentae and nongenta. mille þûsend is þrêora cynna. ân getitelod ī getâcnað ân þûsend, and twegen îas getitelode, ī ī getâcnjað twâ þûsend and swâ forð tô ǣlcum getele.
Of ðisum bêoð âcennede ordinalia nomina, þæt synd endebyrdlîce naman. primus se forma, prima, primum and swâ forð on ðrêo wîsan. secundus se ôðer. tertius se ðridda. quartus se fêorða. quintus se fîfta. sextus se sixta. septimus se seofoða. octauus se eahteoða. nonus se nigoða. decimus se têoða. undecimus se endleofta. duodecimus se twelfta. þâ ôðre wendað on ǣgþerne ende. tertius decimus se þreottêoða, tertia decima and tertium decimum and swâ forð tô ðrŷm cynnum. quartus decimus sê fêowertêoða. quintus decimus se fîftêoða. sextus decimus se syxtêoða. septimus decimus se seofontêoða. octauus decimus se eahtatêoða. nonus decimus se nigontêoða. uicesimus se twenteogoða. uicesimus primus se ân and twenteogoða et cetera. genôh bið, þæt wê âwrîton þâ cardinales numeros, þæt synd þâ hêafodgetel, tŷn and twentig and swâ fram tŷn tô tŷnum. tricesimus se þrittigoða. quadragesimus se fêowerteogoða. quinquagesimus se fîfteogoða. sexagesimus se sixteogoða. septuagesimus se hundseofontigoða. octogesimus se hundeahtatigoða. nonagesimus se hundnigontigoða. centesimus se hundtêontigoða and swâ forð; ducentesimus sê ðe byð on ðâm twâm hundredum æftemyst, þonne hî man rîmð; trecentesimus, quadringentesimus, quingentesimus, sexcentesimus, septingentesimus, octingentesimus, nongentesimus, millesimus sê ðe bið æftemyst on ðûsendgetele.
Sum getel bið ǣfre menigfeald: singuli homines ǣnlîpige men, bini getwynne oððe twâm and twâm, terni þrîm and þrîm, quaterni fêower and fêower. ealswâ quini, seni, septeni, octoni, noueni, deni, undeni, duodeni, terni deni, quaterni deni, quindeni, seni deni, septeni deni, octoni deni, noueni deni, uiceni, uiceni singuli, uiceni bini, uiceni terni; similiter ceteri; trigeni, quadrageni, quinquageni, sexageni, septuageni, octogeni, nonageni, centeni, ducenteni, tricenteni, quadringenteni, quingenteni, sexcenteni, septingenteni, octingenteni, nongenteni, milleni þûsendfealde oðþe ðûsendum and þûsendum.
Gyt ðǣr is ôðer getel æfter ðisum: singularis ânfeald, dualis twŷfeald, ternarius numerus ðrŷfeald getel, quaternarius fêowerfeald. quinarius fîffeald, senarius syxfeald, septenarius seofonfeald, octonarius eahtafeald, nouenarius nigonfeald, denarius tŷnfeald (denarius is êac se dinor, þe âwehð decem nummos, þæt sind tŷn penegas), uicenarius twentigfeald getel, tricenarius þrîtigfeald, quadragenarius fêowertigfeald, quinquagenarius fîftigfeald, sexagenarius syxtigfeald getel oðþe syxtig geâra eald man, septuagenarius, octogenarius, nonagenarius, centenarius, ducentenarius, tricentenarius, quadringentenarius, quingentenarius, sexcentenarius, septingentenarius, octingentenarius, nongentenarius, millenarius þûsendfeald getel oððe sê ðe leofað þûsend geâra, swâswâ dyde matusalam bûton ân and þrittig geâra.
Aduerbia cumað êac of ǣlcum getele: semel legi ǣne ic rǣdde, bis legi tuwa ic rǣdde, ter þriwa, quater fêower sîðon. þâ ôðre geendjað ealle on langne es: quinquies fîf sîðon, sexies syx sîþon, septies seofon sîðon, octies eahta sîðon, nouies nigon sîðon, decies tŷn sîðon, uicies twentigon sîðon, tricies þrîtigon sîðon, quadragies fêowertigon sîðon, quinquagies fîftigon sîðon, sexagies syxtigon sîðon, septuagies hundseofontigon sîþon, octuagies hundeahtatigon sîðon, nonagies hundnigontigon sîðon, centies mentitur uersipellis hund sîðon lŷhð se lêas brêdenda, ducenties twâ hund sîðon, tricenties þrêo hund sîþon, quadringenties fêower hund sîðon, quingenties fîf hund sîðon, sexcenties syx hund sîðon, septingenties seofon hund sîðon, octingenties eahta hund sîðon, nongenties nigon hund sîðon, milies ðûsend sîðon. þâm ungeendodum getelum man set n betwux: quotiens legisti? hû oft rǣddest ðû? eft quotiens uolui! lâ, hû oft ic wolde! totiens swâ oft, multotiens forwel oft, aliquotiens on sumne sǣl.
Gyt synd manega getel on mislîcum getâcnungum: simplum be ânfealdum ic forgylde, duplum be twŷfealdum, triplum be þrîmfealdum, quadruplum be fêowerfealdum, centuplum be hundfealdum. simplex ânfeald, duplex twŷfeald, triplex þrŷfeald, multiplex menigfeald and word of ðisum: duplico ic twŷfylde, triplico ic ðrŷfylde, multiplico ic menigfylde.
Man cweð êac undeuiginti ân læs twentig, duodeuiginti twâm læs twentig, duodetriginta twâm læs þrittig et cetera.
Vniformis ânes hiwes, biformis twŷhiwede, triformis ðrŷhiwede et cetera.
Anniculus ânes geâres cild oððe lamb. annuus geârlîc, annua festiuitas geârlîc frêolsdæg, annuum tempus geârlîc tîd. biennis twŷwintre, triennis þrŷwintre, quadriennis fêowerwintre, quinquennis fîfwintre. biennium for twâm geârum oððe twegra geâra fyrst, triennium þrêora geâra fyrst, quadriennium fêower geâra fæc, quinquennium fîf geâra fæc et cetera. eft bimus twŷwintre, trimus þrŷwintre, quadrimus fêowerwintre.
Bipes twŷfête, tripes þrŷfête, quadrupes fyþerfête, decempes (lôc, hwæt hæbbe tŷn fêt).
Biduum twegra daga fæc, triduum þrêora daga fæc, quatriduum fêower daga fæc. biduanum ieiunium twegra daga fæsten, triduanum þrêora. binoctium twegra nihta fæc, trinoctium ðrêora nihta fæc, quadrinoctium fêower nihta fæc.
Eft bipatens twŷhlydede, tripatens ðrŷhlidede. bilinguis twŷsprǣce oððe sê ðe hæfð twâ tungan, trilinguis sê ðe hæfð þrêo.
Eft biuium twegra wega gelǣtu, triuium þrêora. bifidus twŷstrenge oððe twŷgǣrede, trifidus þrŷ-, quadrifidus fêower-. bisulcus twŷsnæcce oððe twŷfyrede, trisulcus: trisulcam linguam habet serpens þrŷsnece tungan hæfð sêo næddre. geminus getwysa, tergeminus þǣr ðǣr bêoð þrêo tôgædere. unimanus ânhynde. unicus âncenned. unitas ânnyss. uniuersus populus eal folc. ealswâ cunctus exercitus eall se here oððe fyrd, procinctus fyrding. unio (unis) oðþe uno (unas) ic geânlǣce. biiugus on twâ geiht, triiugus on ðrêo geiht, quadriiugus on fêower. triangulus þrŷhyrnede, quadrangulus fyþerscŷte, quinquangulus fîfecgede, sexangulus sixecgede. þâs synd mobilia: triangula, triangulum, and fela ðǣr beforan.
Gramma on grêcisc is littera on lêden and on englisc stæf, and grammatica is stæfcræft. se cræft geopenað and gehylt lêdensprǣce, and nân man næfð lêdenbôca andgit befullon, bûton hê þone cræft cunne. se cræft is ealra bôclîcra cræfta ordfruma and grundweall. grammaticus is, sê ðe can ðone cræft grammatican befullan. and se cræft hæfð þrîtig tôdâl.
(I) Þæt forme tôdâl is uox stemn, (II) þæt ôðer littera stæf, (III) þæt þridde is sillaba stæfgefêg. be þisum ðrîm tôdâlum wê âwriton on forewerdre þyssere bêc. æfter ðisum wê tellað octo partes orationis, þæt synd þâ eahta dǣlas lêdensprǣce, be ðâm þe þêos bôc is geset, ac wê secgað hêr, þæt fêower ðǣra dǣla synd declinabilia, þæt is declinigendlîce. þâ ðrŷ man gebîgð on casum: nomen and pronomen and participium. uerbum bið gebîged in modis, þæt is on gemetum oððe on ðǣre sprǣce wîson. þâ ôðre fêower: aduerbium, coniunctio, praepositio, interiectio, sindon indeclinabilia, þæt is undeclinigendlîce. hêr synd nû geteald endlufan tôdâl.
(XII) Sume tôdâl sindon pedes, þæt synd fêt, and þǣra fôta is fela: mid ðâm setton poetae, þæt sind gelǣrede sceopas, heora lêoðcræft on bôcum.
(XIII) Sum tôdâl is accentus, þæt is swêg, on hwilcum stæfgefêge ǣlc word swêgan sceal.
(XIIII) Sume sind positurae, þâ sind on ôðre wîson gehâtene distinctiones, þæt sind tôdâl, hû man tôdǣlð þâ fers on rǣdinge. se forma prica on þâm ferse is gehâten media distinctio, þæt is on middan tôdâl. se ôðer hâtte subdistinctio, þæt is undertôdâl. se þridda hâtte distinctio oððe periodos, sê belŷcð þæt fers. distinctio is tôdâl, and periodos is clŷsing oððe geendung þæs ferses.
(XV) Sum ðǣra dǣla is gehâten nota, þæt is mearcung. þǣra mearcunga sind manega and mislîce gesceapene ǣgðer gê on sangbôcum gê on lêoðcræfte gê on gehwylcum gesceâde. scêawige, sê ðe wylle.
(XVI) Sum is gecweden ortographia on grêcisc, þæt is on lêden recta scriptura and on englisc riht gewrit. ic cweðe nû gewislîcor. sê þe wrît ad, gif hê byð praepositio, þonne sceal hê settan d æfter þâm a, and, gif hit bið at coniunctio, wrîte hê t tô ðâm a. eft apud praepositio sceal habban d on æfteweardan, and caput hêafod sceal habban t. haud aduerbium, þæt is on englisc nâtes hwôn, sceal habban h on forewerdan and d on æfteweardan, and aut coniunctio nimð t on æfteweardan and nânne h ætforan. fedus fûllîc næfð nǣnne o, and foedus wedd nimð o ætforan þâm e and ealswâ poena wîte and foenum gærs and moenia weallas. pene forneân aduerbium næfð nǣnne o. hora tîd hæfð h, and ora læppa oððe ende næfð nǣnne. ealswâ honor wurðmynt nimð h, and onus byrðen gebyrað bûtan h. quid hwæt hæfð d, and of ðâm worde queo ic mæg (quis ðû miht) quit hê mæg scel geendjan on t. sed coniunctio geendað on d, and word geendjað on t: cum esset ðâ þâ hê wæs, cum amasset ðâ ðâ hê lufode et cetera.
(XVII) Sum ðǣra dǣla hâtte analogia on grêcisc, þæt is on lêden similium rerum comparatio and on englisc gelîccra ðinga wiðmetenys. gif ðû nâst sumne lêdennaman, hwilces cynnes hê sŷ on ðâm cræfte, þonne scêawa þû be sumum ôðrum, ðe him gelîc sŷ, and þû wâst þonne, gyf ðû smêast þonne, hwylces cynnes hê sŷ. funis râp, þonne bið panis hlâf him gelîc on declinunge, and hî begen synd masculini generis and swâ gehwylce ôðre.
(XVIII) Sum þǣra hâtte ethimologia, þæt is namena ordfruma and gesceâd, hwî hî swâ gehâtene sind. rex cyning is gecweden a regendo, þæt is fram recendôme, forðan ðe se cyning sceal mid micelum wîsdôme his lêode wissjan and bewerjan mid cræfte. homo mann is gecweden fram humo, þæt is fram moldan, forþan ðe sêo eorðe wæs þæs mannes antimber; and swâ gehwylce ôðre.
(XVIIII) Sum ðǣra is glossa, þæt is glêsing, þonne man glêsð þâ earfoðan word mid êðran lêdene. faustus is on ôðrum lêdene beatus, ðæt is êadig. fatuus is on ôðrum lêdene stultus, þæt is stunt; and swâ gehwylce ôðre.
(XX) Sum ðǣra is differentia, þæt is tôdâl betwux twâm þingum. ic cweþe nû rex cyning, þæt is sê ðe gemetfæstlîce his folc gewissað. gif hê þonne mid his rîccetere hî ofsit, þonne bið hê tyrannus, þæt is rêðe oððe wælhrêow.
(XXI) Sum ðǣra is barbarismus, þæt is ânes wordes gewemmednyss, gif hit byð miswriten oððe miscweden of þâm rihtan cræfte.
(XXII) Sum ðǣra is solocismus, þæt is miscweden word on endebyrdnysse þǣre rǣdinge of ðâm rihtan cræfte. barbarismus bið on ânum worde, and solocismus bið sum lêas word on ðâm ferse. swâ ðêah ne gebyrjað þâs twegen dǣlas tô ðâm cræfte, ac hî becumað of þâm sâmlǣredum lêaslîce geclypode oððe âwritene.
(XXIII) Sume sind gecwedene uitia, þæt synd leahtras on lêdensprǣce on manegum wîsum miswritene oððe miscwedene. þâm eallum wê sceolon wiðcweðan, gyf wê cunnon þæt gesceâd.
(XXIIII) Sum þǣra dǣla is metaplasmus, þæt is âwend sprǣc tô ôðrum hiwe hwîlon for fægernysse, hwîlon for nêode, swâswâ is audacter dyrstelîce: hit sceolde bêon audaciter, gyf hit môste; and swâ gehwilce ôðre.
(XXV) Sume sind gehâtene scemata, þæt sind mislîce hiw and fægernyssa on lêdensprǣce, hû hêo betst gelôgod bêo.
(XXVI) Sume sind gehâtene tropi, þæt sind mislîce getâcnunga oððe wîsan on lêdensprǣce âbrodene of heora âgenre getâcnunge tô ôðre gelîcnysse, swâswâ is gecweden fluctuare segetes, gemmare uites, þæt æceras ŷðjað and wîntrêowa gimmjað, forðan ðe æceras farað on sumera, swâswâ sǣ ŷðigende, and wîntrêowa blôstman bêoð gimmum gelîce. ealswâ floridam iuuentutem et lacteam caniciem ðâ blôstmbǣran juguðe and þâ meolchwîtan hârunge.
(XXVII) Sum ðǣra is prosa, þæt is forðriht lêden bûton lêoðcræfte gelencged and gelôgod.
(XXVIII) Sume sind gehâtene metra on grêcisc, ðæt is on lêden mensurae and on englisc gemetu. ðâ gemetu gebyrjað tô lêdenum lêoðcræfte. se cræft is swâ âmeten, þæt ðǣr ne môt bêon furðon ân stæf ofer getel, ac bêoð ealle þâ fers geemnytte be ânum getele, gif hit âht bêon sceal.
(XXIX) Sume synd gehâtene fabulae, þæt synd îdele spellunga. fabulae synd þâ saga, þe menn secgað ongeân gecynde, þæt ðe nǣfre ne gewearð nê gewurðan ne mæg.
(XXX) Sum ðǣra is gehâten historia, þæt is gerecednyss. mid þǣre man âwrît and gerehð þâ ðing and þâ dǣda, þe wǣron gedône on ealdum dagum and ûs dyrne wǣron.
On lêdensprǣce synd menigfealde getel, ac on englisc nis nân ðǣra gewunelîc bûtan þrîm ânum. libra on lêden is pund on englisc. fîf penegas gemacjað ǣnne scylling and þrittig penega ǣnne mancus.
Deus omnipotens, þæt is god ælmihtig, sê wæs ǣfre unbegunnen and ǣfre bið ungeendod. caelum heofen. angelus engel. archangelus hêahengel. stella steorra. sol sunne. luna môna. firmamentum roder. cursus ryne. mundus ł cosmus middaneard. tellus ł terra eorðe. humus molde. mare ł aequor sǣ. pelagus wîdsǣ. oceanum gârsecg. homo mann. mas ł masculus werhâdes mann. femina wîfhâdes mann. sexus werhâd oððe wîfhâd.
Membrum ân lim, membra mâ lima. caput hêafod, capita mâ. uertex hnoll. cerebrum brægen. ceruix hnecca. collum swura. frons foreweard hêafod. nasus ł naris nosu. capillus hǣr, capilli mâ. caessaries fex. coma locc. auris êare, aures mâ. timpus þunwenge, timpora mâ. maxilla hlêor. facies ansŷn. supercilium oferbrûwa. palpebrae brǣwas. oculus êage, oculi mâ. pupilla sêo. os mûð. os bân. medulla mearh. labium weler, labia mâ. dens tôð, dentes mâ. lingua tunge. palatum gôma. guttur þrotu. mentum cinn. barba beard. pectus brêost. cor heorte. pulmones lungena. iecur lifer. fel gealla. stomachus maga. splen milte. adeps rysel. aruina ungel. uiscus innoð, uiscera mâ. exta þearmas. sanguis blôd. caro flǣsc. cutis hŷd. pellis fell. scapula sculdra. dorsum hrycg. uenter wamb. brachium earm, brachia mâ. ulna elboga. manus hand. digitus finger, digiti mâ. unguis nægel, ungues mâ. pollex ðûma. index scytefinger. medius middelfinger. medicus lǣcefinger. auricularis êarfinger. palma handbred. artus lið. latus sîde, latera mâ. costa ribb, costae ł costas mâ. renes lendena. neruus sinu, nerui mâ. uena ǣddre, uenae mâ. femur þêoh, femora mâ. coxa þêoh. clunis hype. poples hamm, poplites mâ. genu cnêow, genua mâ. pulpa lira. sura spærlira. crus sceanca, crura mâ. tibia scina oððe scinbân. talus anclêow. pes fôt, pedes mâ. planta fôtwylm, plantae ł plantas mâ. allox tâ, alloces mâ. ungula hôf oððe clawu.
Patriarcha hêahfæder. propheta wîtega. apostolus apostol. archiepiscopus ercebisceop. episcopus lêodbisceop. diocesis ł parochia bisceoprîce. regnum rîce. abbas abbod oððe fæder. presbiter mæsseprêost. sacerdos sacerd. clericus prêost oððe cleric. diaconus ł leuita diacon. subdiaconus underdiacon. archidiaconus ercediacon. monachus munuc oððe ân standende. monacha ł monialis mynecynu. anachorita ancra. eremita wêstensetla. nonna ârwyrþe wydewe oððe nunne. cantor sangere. cantrix sangestre. lector rǣdere. lectrix rǣdestre. laicus lǣwede mann. coniunx gemæcca. coniuges ł coniugales gesinhîwan. coniugium ł matrimonium sinscipe. castus clǣne. incestus unclǣne. pulcher homo fæger mann. formosus wel gewlitegod. deformis hiwlêas. speciosus ł decorus wlitig.
Pater fæder. mater môdor. auus ealda fæder. abauus ðridda fæder. proauus fêorða fæder. atauus fîfta fæder. filius sunu. filia dohtor. liberi mâ bearna. soboles bearn. familia hîwrǣden oððe hîrêd. frater brôðer. soror swyster. uitricus stêopfæder. nouerca stêopmôdor. priuignus stêopsunu. filiaster stêopdohtor. nepos neua, neptis be wîmmen. altor ł nutritor fôsterfæder. altrix ł nutrix fôstermôder. alumnus fôstercild. patruus fædera. matertera môdrige. auunculus êam. amita faðu. osculum coss. propinquus mǣg. affinis ł consanguineus siblingc. amicus frêond. progenies ł tribus mǣgð. generatio cynryn. gener âðum. socer swêor. socrus sweger. nurus snoru.
Rex kyning. sceptrum cynegyrd. regina cwên. imperator ł caesar ł augustus câsere. imperatrix ł augusta ðæs câseres cwên. princeps ealdormann. dux heretoga oððe lâttêow. comes ealdormann oððe gerêfa. clito æþeling. obses gŷsel. primas hêafodmann. satrapa þegen. iudex dêma. praepositus gerêfa oððe prâuost. miles ł athleta cempa. exercitus here. populus folc. procinctus fyrdingc. edictum geban. uulgus ceorlfolc. congregatio ł contio gegaderung. conuentus ł conuentio gemêting. sinodus sinoð. dominus ł herus hlâford. matrona forðwîf. domina hlǣfdige. cliens ł clientulus incniht. emticius geboht ðêowa. uernaculus inbyrdling. seruus ðêowa. ancilla ł serua ł abra wyln. custos ł pastor hyrde. puer cnapa. puella mǣden oððe geong wîfmann. uirgo mǣdenmann. procus wôgere. sponsus brŷdguma. sponsa brŷd. infans unsprecende cild. uir wer oððe wǣpmann. mulier wîf. maritus ceorl, ðe wîf hæfð. uxor wîf, þe wer hæfð. uidua wydewe. senex eald mann. anus eald wîf. adolescens geong mann. iuuenis jungling. pater fæder. paterfamilias hîrêdes hlâford. materfamilias hîredes môdor oððe hlǣfdige. consiliarius rǣdbora. consilium rǣd. contionator gemôtmann. operarius wyrhta. faber ł cudo smið. officina smiððe. ferrarius îsenwyrhta. lignarius trêowwyrhta. aurifex goldsmið. argentarius seolforsmið. aerarius mæstlingsmið. rusticus æcerceorl. arator yrðling. ars cræft. artifex cræftca. opus weorc. opifex cræftca. architectus yldest wyrhtena. piscator fiscere. rete net. hamus angel. uenator hunta. uenabulum bârspere. auceps fuglere. laqueus grin. trapezeta ł numularius mynetere. numisma mynet. sollers menigtŷwe. iners cræftlêas. potens mihtig. gigas ent. nanus dweorh. fidis streng. citharista ł citharoedus hearpere. plectrum hearpnægel. lira ł cithara hearpe. tubicen bŷmere. tuba bŷme. tibicen pîpere. musa pîpe oððe hwistle. fidicen fiðelere. fidicina fiðelestre. cornicen hornblâwere. cornu horn. fistula hwistle. liticen trûð. lituus trûðhorn oððe sarga. poeta sceop oððe lêoðwyrhta. mimus ł scurra gligmann. saltator hlêapere. saltatrix hlêapestre. mercator ł negotiator mangere. merx waru. pirata wîcing oððe flotman. classis sciphere. nauis scip. remus rôðor. remex ł nauta rêðra. gubernator ł nauclerus stêormann. proreta ancermann. prora þâr se ancerman sitt. puppis stêorsetl. anchora ancra. antemna segelgyrd. uelum segel oððe wâhreft. clauus stêorsceofol oððe nægel. medicus lǣce. medicina lǣcedôm. arsura ł ustulatio bærnet. potio drenc. unguentum smyrels oððe sealf. malagma cliða. salinator sealtere. sutor sûtere. sartor sêamere. sartrix sêamestre. dispensator dihtnere. diuisor dǣlere. pincerna byrle. caupo tæppere.
Diues welig. locuples landspêdig. inops hafenlêas. pauper þearfa. egenus wædla. fur þêof. latro sceaða. profugus flŷma. exul ûtlaga. fidelis getrywe oððe gelêafful. infidelis ungetrêowe. felix gesǣlig. infelix ungesǣlig. contentiosus geflitful. iniuriosus têonful. piger sleac. inpiger unslâw. hebes dwǣs. parasitus lêas ôlæcere. augur wiglere. incantator galere. ueneficus unlybwyrhta. maleficus yfeldǣda. magus drŷ. phitonissa wicce. centurio hundredes ealdor. persecutor êhtere. telonarius tollere. bonus homo gôd mann. malus yfel. bonum gôd. malum yfel. dispendium ł damnum hŷnð. iactura lyre. commodum hŷð. res þing. anulus hring. armilla bêah. diadema kynehelm. capitium hæt. monile myne oððe swurbêah. spinther dalc oððe prêon. fibula oferfeng. uitta snôd. inauris êarprêon.
Indigena ł incola inlendisc. aduena ûtan cumen. peregrinus ælþêodig. colonus tilja. agricola æcermann. messor rîftere. messis gerîp. aceruus hrêac oððe hŷpe. aratrum sulh. uomer scer. culter cultor. iugum geoc. stimulus gâd. aculeus sticels. circus ł circulus wiððe. funis ł funiculus râp. doctor lârêow. magister magister. scriptor wrîtere. scriptura gewrit. epistola ǣrendgewrit. euangelium, id est bonum nuntium, godspel. quaternio cîne. planca spelt. diploma boga. enula pærl. pergamenum ł membranum bôcfel. sceda ł scedula ymele. penna feðer. graffium græf. pictor mêtere. pictura mêting. minium têafor. gluten lîm. sculptor grafere. sculptura græft. imago ł agalma anlîcnys. scalprum ł scalpellum græfsex. scola scôl. scolasticus scôlman. paedagogus cildra hyrde. discipulus leorningcniht. disciplina lâr oððe stêor. doctrina lâr.
Miser earming. caecus blind. claudus healt. mutus dumb. balbus stamur. blaessus wlips. surdus dêaf. debilis lama. luscus ł monoptalmus ânêgede. strabo scylêgede. lippus sûrêgede. mancus ânhynde. infirmus untrum. aeger ł aegrotus âdlig. paraclytus frôfergâst. paraliticus bedreda oððe sê ðe paralisin hæfð. leprosus hrêoflig oððe lîcðrôwere. lunaticus mônaðsêoc. daemoniacus dêofolsêoc. energuminus gewitsêoc. morbus âdl. pestis cwyld. amens ł demens gemyndlêas. rabidus ł insanus wôd. sanus hâl. rabies wôdnys. incolomis gesund. freneticus sê ðe ðurh slǣplêaste âwêt. frenesis sêo untrumnys. lethargus ł letargicus ungelimplîce slâpol. lethargia ungelimplîc slâpolnys. uigil wacol. uigilia wæcce. peruigil þurhwacol. pius ârfæst. impius ârlêas. iustus rihtwîs. iniustus unrihtwîs. famosus hlîsful. fama hlîsa. infamis unhlîsful. infamia unhlîsa. largus cystig. tenax fæsthafol oððe uncystig. frugi ł parcus spærhynde. auarus gîtsere. raptor rêafere. sagax ł gnarus glêaw. sapiens wîs. insipiens unwîs. prudens snotor. inprudens unsnotor. astutus pætig. stultus stunt. sottus sot. uerax sôðfæst. ueridicus sôðsagol. fallax ł mendax lêas. falsidicus unsôðsagol. testis gewita. testimonium gewitnys oððe gecŷðnys. sermo ł locutio sprǣc. cursor rynel. superbus môdig. superbia môdignys. humilis êadmôd. humilitas êadmôdnys.
Vita lîf. anima sâwul. spiritus gâst. mors dêað. yris ł arcus rênboga. tonitruum þunor. fulgor lîget. pluuia rên. nix snâw. grando hagol. gelu forst. glacies îs. aer lyft. uentus wind. aura hwiða oððe weder. nimbus scûr. procella storm. nubes wolcn. lux lêoht. tenebrae þêostru. flamma lîg. seculum woruld. dies dæg. nox niht. mane merigen. uesperum ǣfen. hora tîd. ebdomada wucu. mensis mônað. uer lencten. aestas sumor. autumnus hærfest. hiems winter. uernum tempus lenctentîd. uernalis dies lenctenlîc dæg. aestiuus dies sumorlîc dæg. autumnalis dies hærfestlîc dæg. hiemalis nox winterlîc niht. annus geâr. tempus tîma. hodie tô dæg. cras tô merigen. heri gyrstan dæg. nunc ł modo nû. sursum ûpp. deorsum nyðer. calor hǣte. frigus cŷle. feruor micel hǣte. cauma swôloð. siccitas drugoð oþðe hǣð. humor wǣta. sterilitas unwæstmbǣrnys. fertilitas wæstmbǣrnys. color bleoh. albus hwît. niger blac. ruber rêad. fuluus ł flauus geolu. uiridis grêne. uarius fâh. unius coloris ânes blêos. discolor mislîces blêos. forma hiw. fantasma gedwimor. umbra sceadu. creator scyppend. creatura gesceaft.
Auis ł uolatilis fugel. aquila earn. coruus hremn. miluus glida. accipiter hafoc. grus cran. ardea hrâhra. ciconia storc. merula þrostle. columba culfre. palumba wudeculfre. aneta ened. alcedo mǣw. pauo pâwa. olor ł cignus ylfette. rostrum bile. mergus ł mergulus scealfra. hirundo swalewe. passer spearewa oððe lytel fugel. turdus stær. ficus fina. auca gôs. anser gandra. gallus coc. gallina henn. coturnix erschenn. pullus cicen oððe brid oðþe fola. ouum ǣg. nidus nest. uespertilio hrêremûs. noctua ł strix ûle. falco ł capum wealhhafoc. turtur turtle. graculus hrôc. alauda lâuerce. parrax wrǣnna. apis bêo. fucus dræn. uespa wæps. bruchus ceafor. scabro hyrnette. scarabeus scernwibba. musca flêoge. cinomia hundes lûs. culex stût. scinifes gnæt.
Piscis fisc. cetus hwæl. delfinus mereswŷn. ysicius ł salmo leax. mugilis ł mugil mêcefisc. taricus ł allec hærinc. mullus heardra. tructa truht. anguilla ǣl. fannus hreoche. rocea scealga. cancer crabba. polipos loppestre. ostrea ł ostreum ostre. muscula muxle. murena ł murenula merenæddre. luceus hacod. belua egeslîc nŷten on sǣ oððe on lande. concha scyll.
Fera wildêor. lupus wulf. leo lêo. linx gemenged hund and wulf. unicornis ânhyrne dêor (þæt dêor hæfð ǣnne horn bufan ðâm twâm êagum swâ strangne and swâ scearpne, þæt hê fyht wið ðone mycclan ylp and hine oft gewundað on ðǣre wambe ôð dêað. hê hâtte êac rinoceron and monoceron). griffes fiðerfôte fugel lêone gelîc on wæstme and earne gelîc on hêafde and on fiðerum: sê is swâ micel, þæt hê gewylt hors and menn. uulpes fox. taxo ł melus broc. equus hors. equa myre. asinus ł asina assa. camelus olfend. onager wilde assa. mulus mûl. elefas ylp. ursus bera. ursa hêo. simia apa. lutrius oter. fiber befor. feruncus mearð. mustela wesle. talpa wandewurpe. cattus ł murilegulus aut muriceps catt. hyricius ł erinacius îl. glis sisemûs. mus ł sorex mûs. uermis wyrm. lumbricus angeltwicce. ceruus heort. cerua hind. damma ł dammula dâ. hinnulus hindcealf. capreolus râhdêor. caprea rǣge. caper ł hircus bucca. caprea ł capella gât. haedus ticcen. lepus hara. porcus ł sus swŷn. scroffa sugu. aper ł uerres bâr. magalis bearh. porcellus fear. bos oxa. uacca ł bucula cû. uitulus cealf. iuuencus styrc. ouis sceâp. aries ramm. ueruex weðer. agnus lamb. pecus ł iumentum nŷten. animal ǣlc þing, ðe cucu byð. canis hund. molosus ryþþa. catulus hwelp. draco draca. uipera ł serpens ł anguis næddre. coluber snaca. rubeta tâdje. rana frogga. lacerta efete. stellio slâwyrm. locusta gærstapa. sanguissuga lǣce. limax snægel. testudo sê þe hæfð hûs. formica ǣmette. eruca mǣlsceafa. peduculus lûs. pulex flêa. cimex maðu. tinea moððe.
Herba gærs oððe wyrt. allium lêac. dilla docca. libestica lufestice. febrefugia feferfugje. simphoniaca hennebelle. auadonia feltwyrt. aprotanum sûðerne wudu. sinitia grundeswelige. feniculum finol. anetum dile. electrum elehtre. malua hoclêaf. malua crispa simæringcwyrt. polipedium hremmes fôt. consolda dæges êage. solsequium solsece. slaregia slarege. adriaca galluc. ruta rûde. betonica sêo læsse bisceopwyrt. petrocilinum petersylige. costa cost. epicurium halswyrt. millefolium gearewe. tanicetum helde. saxifriga sundcorn. citsana fana. calamus ł canna ł arundo hrêod. papauer papig. absinthium wermôd. urtica netle. archangelica blindnetle. plantago wegbrǣde. quinquefolium fîflêafe. uinca perfince. marubium hârhûne. camicula argentille. fraga strêowberjan wisan. ciminum cymen. modera cicena mete. apium merce. lappa clâte oððe clifwyrt. helena horselene. sandix wâd. caula ł magudaris cawul. cresco cærse. menta minte. serpillum fille. artemesia mugcwyrt. saluia saluje. fel terrae ł centauria eorðgealla. ambrosia hindheolað. pionia. mandragora. pollegia hylwyrt oððe dweorge dwesle. organum organe. cardus þistel. hermodactula ł tidolosa crâwan lêac. pastinaca wealmoru. lilium lilje. rosa rose. uiola clǣfre. agrimonia gârclife. rafanum rædic. filex fearn. carex segc. iuncus ł scirpus risc.
Arbor trêow. flos blôstm. cortex rind. folium lêaf. buxus box. fraxinus æsc. quercus ł ilex âc. taxus îw. corilus hæsel. fagus bôctrêow. alnus alr. laurus lawerbêam. malus apeldre. pinus pîntrêow. fructus wæstm. baculus stæf. uirga gyrd. uirgultum telgra. ramus bôh. glans æceren. granum cyrnel. radix wyrtruma. pirus pyrige. prunus plûmtrêow. ficus fîctrêow. ulcia holen. populus byrc. palma palmtwîga. sabina sauene. genesta brôm. cedrus cederbêam. cypressus næfð nǣnne engliscne naman. sentes þornas. frutex þŷfel. ramnus fyrs. spina þorn. uepres brêmelas. abies æps. olea ł oliua êlebêam. morus môrbêam. uitis wîntrêow. salix wîðig. silua wudu. lignum âhêawen trêow. ligna drige wudu. truncus stoc. stirps styb. nemus ł saltus holt. desertum ł heremus wêsten. uia weg. semita pæð. inuium bûtan wege. iter sîðfæt. patria êþel. prouincia ł paga scŷr. mons dûn. collis hyll oððe beorh. uallis dene. foenum hîg oþþe gærs. ager æcer. seges âsâwen æcer. campus feld. pascua læsa. pons brygc. uadum ford. pratum mǣd. aqua wæter. gutta ł stilla dropa. stagnum mere. amnis êa. flumen ł fluuius flôd. ripa stæþ. litus sǣstrand. alueus strêam. torrens burna. riuus rið. fons wyll. arena sandceosol. gurges wǣl. uiuarium fiscpôl. puteus pytt. lacus sêað. latex burna oððe brôc.
Domus hûs. templum tempel. ecclesia cyrice oððe gelêafful gegæderung. angulus hyrne oððe heall. altare weofod. liber ł codex bôc ł uolumen bôc. littera stæf. folium lêaf. pagina tramet. arca scrîn. loculus cyst oþþe mŷderce. calix calic. patena hûseldisc. crux ł staurus rôd. candelabrum candelstæf. cathedra bisceopsetl. fundamentum grundweall. pauimentum ł solum flôr. paries wâh. tectum þecen oððe hrôf. fenestra êhþyrl. hostium duru. hostiarius dureward. ianua ł ualua get. arcus ł fornix bîgels. columna swer. ianuarius getweard. clausura loc. clauis cǣg. clauus nægel. sera hæpse. chorus chor. gradus stæpe. indicatorium æstel. scabellum scamul. thus stôr. odor brǣð. thuribulum stôrcylle. legula sticca. regula regolsticca. lampas ł lucerna ł laterna lêohtfæt. lichinus blâcern. cereus tapor. cera wex. candela candel. munctorium îsentange. clocca belle. cloccarium ł lucar bellhûs. tintinnabulum litel belle. campana micel belle. uestis ł uestimentum rêaf ł indumentum rêaf. alba albe. casula mæssehacele. stola stole. superhumerale sculdorhrægel. planeta cæppe. manualis handlîn oðþe handbôc. cingulum ł zona ł cinctorium gyrdel. caliga ł ocrea hosa. fico sceô. calciamentum gescŷ. suptularis swiftlere. tractorium tîgel. flagrum ł flagellum swipu. uirga gyrd. dormitorium slǣpern. lectum ł lectulum bedd. stramentum beddingc. stragula wæstlingc. sagum hwîtel. puluinar pyle. sindo scŷte. fulcra eall bedrêaf. femoralia brêc. perizomata ł campestria wǣdbrêc. filum þrǣd. fimbria fnæd. cappa cæppe. pellicia pylce. colobium ł interulum syric. manica slŷf. cuculla cugle. pedula mêo. commissura clût. toral rocc. tela ł peplum web. linum flex. lana wull. globus cliwen. colus distæf. fusus spinl. textrinum opus tôwlîc weorc. latrina gang. trabes bêam. tignum ræfter. laquear fyrst. cleta hyrdel. cimbalum cimbal. refectorium bêoddern oððe gereordunghûs. tapeta sethrægel. matta meatte. mensa bêod oððe mŷse. discus disc. discifer discðên. minister þên. lardum spic. caseum cŷse. butyrum butere. ouum ǣg. sal sealt. panis hlâf. puls briw. olera wyrta. ceruisa ł celea ealu. uinum wîn. acetum eced. oleum êle. medo medu. ydromellum ł mulsum bêor. lac meolc. mustum must. sicera ǣlces cynnes gewringc bûton wîne ânum. manuterium ł mantele scêt. cultellus sex. artauus cnîf. uas fæt. poculum drencecuppe. anaphus hnæp. patera bledu. cibus mete ł esca. potus drenc. liquor wǣta. claustrum clauster. coquina cicene. cocus côc. ignis ł focus fŷr. flamma lîg. pruna glêd. andena brandîsen. titio brand. olla crocca. caccabus cytel. lebes hwer. caro flǣsc. ius broð. iutilis canis broðhund. fascinula âwul. comedia racu. daps sand. ferculum bǣrdisc. ueru spitu. assura bǣrde. sartago îsenpanne. frixorium hyrsting. coctio gesod. coctus gesoden oððe gebacen. frustum sticce. offa snǣd. mica cruma. uestiarium hrægelhûs. testamentum cwide. sigillum insegel. cellarium hêddern. cellerarius hordere. molendinum myln. mola cwyrnstân. mel hunig. uictus bîgleofa. pecunia feoh. nummus peningc. marsupium sêod. pistrinum bæcern. fornax ł clibanus ouen. pistor bæcestre. granum corn. farina melu. bratium mealt. acus syfeða. cribra ł cribellum syfe. furfures grytta. faex drosna. anfora sester. laguena bûc. dolium cyf. cupa tunne. utensilia andluman. suppellex yddisce. aula heall. triclinium bûr. solarium ûpflôr. turris stŷpel. cardo heorre. strigil ł strigilis horscamb. risus hlehter. laetus blîðe. tristis unrôt. maestus drêorig. famis hunger. abundantia ł copia genihtsumnys. laetitia blîs. tristitia unrôtnys. ieiunium fæsten. ieiunus fæstende. pinguis fǣtt. pinguedo fǣttnys. corpulentus þiccol. macer ł macilentus hlǣne. macies hlǣnnyss. grossus grêat. gracilis smæl. longus lang. breuis sceort. magnus mycel. paruus litel. fortis strang. inualidus unstrang. sollicitus carful. securus orsorh. cura caru. securitas orsorhnys. causa intinga. accusator wrêgere. excusator belâdjend. accusatio wrêging. excusatio belâdung. magnum ł multum mycel. nihil nâht. aliquid sum þing.
Sella sadol oððe setl. mento felt. ulcea gâran. scansile stîgerâp. corrigia ðwang. calcar spura. antela forðgyrd. postela æfterrǣp. falerae gerǣdu. frenum brîdel. capistrum hælftre. arma wǣpna. galea helm. lorica byrne. gladius ł machaera ł spata ł framea swurd. spatarius swurdbora. armiger wǣpnbora. bellum ł pugna gefeoht. signifer tâcnbora. lancea ł falarica spere. uictor sigefæst. uictoria sige. acies ecg. capulum hiltan. mucro swurdes ord oððe ôðres wǣpnes. sica litel swurd oððe handsex. hasta ł quiris sceaft. uagina scǣð. manubrium hæft. sagitta ł telum flâ. fustis sâgel. uectis steng. arcus boga. faretra cocer. scutum ł clipeus scyld. umbo randbêah. funda liðere. atrium cauertûn oððe inburh. fundibalum stæfliðere. ciuitas ceaster. porta portgeat. ciuis ceastergewara oððe portman. praeco bydel. oppidum fæsten. castellum wîc oððe litel port. urbs burh. urbanus burhwita. suburbanus sê ðe sit bûtan ðǣre byrig. carcer cweartern. oppidanus sê ðe on fæstene sit. uilla tûn. uillanus tûnmann. uillicus tûngerêfa. ortus orcerd. ortulanus orcerdwerd. pomerium æppeltûn. uiridiarium wyrtûn. horreum bern. saepes hege. fossa dîc. puteus pytt. praedium worðig. ferramentum tôl. securis æx. ascia adesa. terebrum nauegâr. terebro ic borige. foramen þyrl. uanga ł fossorium spadu. ligo becca. bipennis stânæx. palus pâl. serra snîd. falx sicol. falcastrum sîðe. acus nǣdl. subula ǣl. aurum gold. argentum seolfor. auricalcum goldmæstlingc. aes bræs. stagnum tin. plumbum lêad. uitrum glæs. ferrum îsen. electrum smylting. metallum ǣlces cynnes wecg. massa blôma oððe dâh. lapis ł petra stân. rima ł fissura cinu. marmor marmstân. saxum weorcstân. silex flint. gipsum spærstân. gemma gymstân. margarita meregrota. calx celcstân. aries ram. cimentum andweorc tô wealle. cimentarius wealwyrhta. rogus âd. iocus plega. locus stôw. omnis ǣlc. omne eall. totum eal. profanus mânful. exosus ł perosus andsǣte. callidus gêap. simulator hiwere. hipochrita lîccettere. adulator lyffetere. adulatio lyffetung. deceptor ł seductor bepǣcend. proditor ł traditor lǣwa. homicida manslaga. patricida fæderslaga. matricida môderslaga. fratricida brôðerslaga. parricida mǣgslaga. uulnus wund. cicatrix dolhswaðu. corpus lîc ǣgþer gê cuces mannes gê dêades. truncus hêafodlêas bodig. funus lîc oððe hrêaw. cadauer lîc oððe hold. feretrum bǣr. uiuus cucu. mortuus dêad. defunctus forðfaren. longaeuus langlîf. nobilis æðelboren. ignobilis unæþelboren. pretiosus dêorwurðe. uilis wâclîc. carus lêof. odiosus lâð.
Limen oferslege oððe þrexwold. sciffus læfel. urceus ceac. peluis wætermêle. plaustrum ł carrum wǣn. rota hweowul. currus ł basterna ł heseda cræt. stabulum fald oððe hûs be wege. caula loc. tugurium hulc. cella cyte. mausoleum ðrûh oððe ofergeweorc. monumentum ł sepulchrum byrigen. sarcofagum þrûh. elemosina ælmesse. donum ł datum gifu. munus lâc. uter bytt. flasco butruc. tentorium ł tabernaculum geteld. pretium wurð. corbis ł cofinus wylige oððe meoxberewe. sportella tǣnel. cartallum windel. calathus wearpfæt. pila pîlstoc oððe ðoðer. loquela sprǣc. uox stefn. sonus swêg. uerbum word. pecten camb. sapo sâpe. perna flicce. sagena sǣnett. follis bylig. malleus slecg. lima fêole. scorium sinder. forceps tange. carbo col. forfex sceâra. nouacula nægelseax. cos hwetstân. apricus locus hlêowstede. apricitas hlêowð. aedificium getimbrung. palatium kynelîc botl. basis syll. postis post. catena racentêah. compes ł cippus fôtcops. bogia juc oððe swurcops. manicae handcops. complex gegada. poena ł supplicium wîte. uincula ł ligamen bend. pellis fel. cutis ł corium hŷd. nebris næsc oððe herþa. mercenarius hŷrman. horologium dægmǣl. gnomon dægmǣles pîl. hospes cuma. hospitium gesthûs. hostis ł osor fêond. mansio wunung. thesaurus hord. gazofilacium mâðmhûs.
Edax ł glutto oferetol. ambro frec. gulosus gîfre. procax gemâh. procacitas gemâgnys. obstinatus ânwille. obstinantia ânwilnys. uerecundus sceamfæst. impudens unsceamfæst. pudicus sideful. inpudicus unsideful. interpres wealhstôd. reus scyldig. damnatus ł condemnatus fordêmed. peccator synful. peccatum synn. sceleratus ł facinorosus forscyldegod. scelus scyld. facinus ł culpa gylt. adulter forlîr. periurus forsworen. gibberosus ł strumosus hoferede. gibbus ł struma hofer. meretrix ł scorta myltestre. pelex cyfes.
Wê ne magan swâ þêah ealle naman âwrîtan nê furþon geþencan.
þė bêoð geâgnode:
unexplained over-dot in original(s)
of ðisum synd neutri generis: hoc pelagus
þêos
: missing
I. Sêo forme geendung is on scortne a . on
ðǣre
anomalous space after a in original
buffo id est, rubeta tâdje;
punctuation unchanged: expected comma after buffo and rubeta
hundtêontig. mille þûsend gæð
ealswâ.
printed as shown: error for “gǣð”?
twegen mislîce casus and nâ mâ on
gewunan:
text has “mislice”
o noster amice êalâ ðû ûre frêond
text has “ealâ”
o nostra soror êalâ ðû ûre
swuster
text has “êala”
oððe ðâm, quos laudas? hwylce herast
ðû?
missing ? after “laudas”
DE TEMPORE.
text has “TE TEMPORE”
ametur sŷ hê gelufod
text has ametur, sŷ hê gelufod with comma
utinam doceat êala gif hê tǣcð
text unchanged: expected form “êalâ”
DE VERBIS DEFECTIVIS.
text has “AERBIS”
amplexor; sequor ic fylige
text has amplexor. sequor
pariter ambulant æt gædere hî
gâð.
text unchanged: expected form “ætgædere” in one word
oððe sceal nerjan.
final . invisible
hîrêdes hlâford. materfamilias hîredes
môdor
inconsistent spelling unchanged
cibus mete ł esca.
text unchanged: MSS O and C have same word order
The original of this text is in the public domain—at least in the U.S.
My notes are copyright, as are all under-the-hood elements.
If in doubt, ask.